Chiến thắng "nhỏ" của Trung Quốc trong cuộc chiến thương mại với Mỹ?
"Bước lùi giai đoạn 1"
Theo đánh giá của các nhà phân tích kinh tế, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã rút lui ban đầu khỏi các mối đe dọa chiến tranh thương mại Mỹ-Trung, mang lại chiến thắng cho "kẻ cứng rắn Trung Quốc" bằng việc giảm một số biện pháp thuế quan và hoãn đợt áp thuế mới đối với hàng hoá Trung Quốc (có hiệu lực từ ngày 15-12).
Kế hoạch này đã được chính ông Donald Trump tuyên bố hôm 13-12 trên tài khoản cá nhân Twitter với một thoả thuận thương mại cơ bản với Trung Quốc, giải quyết thương chiến giai đoạn 1.
 |
| Một tàu chở hàng của Trung Quốc đậu tại hải cảng ở Quảng Đông. Ảnh: Getty |
Theo đó, các nhà đàm phán Mỹ đã nhất trí cắt giảm tới 50% mức thuế quan đang áp dụng với 360 tỷ USD hàng hoá nhập khẩu của Trung Quốc, đồng thời hoãn vòng áp thuế mới 15% lên 160 tỷ USD những mặt hàng tiêu dùng đang được người Mỹ sử dụng nhiều nhất.
Đổi lại, Trung Quốc đồng ý mua nông sản Mỹ với tổng trị giá 50 tỷ USD, gấp đôi tổng giá trị nông sản Bắc Kinh nhập khẩu từ Washington năm 2017. Ngoài ra, Trung Quốc cũng cam kết hành động nhiều hơn để ngăn chặn đánh cắp sở hữu trí tuệ và sẽ có một thoả thuận về việc không thao túng tiền tệ.
Các vấn đề được để lại thảo luận sau gồm trợ cấp của Trung Quốc với doanh nghiệp (điện và khoản vay giá rẻ). Như vậy, đây là lần đầu tiên ông chủ Nhà Trắng đồng ý giảm thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc, giảm một nửa mức thuế đối với các sản phẩm trị giá hơn 100 tỷ USD mỗi năm…
Nhà Trắng đã gọi thỏa thuận này là một chiến thắng bởi khi Bắc Kinh đồng ý mua số lượng lớn hàng nông sản của Mỹ, nông dân bị ảnh hưởng bởi cuộc chiến thương mại đã được hưởng lợi.
Điều này cũng có nghĩa là nền kinh tế Mỹ sẽ không phải chịu mức thuế mới bị đe dọa trước đó là sẽ áp dụng bắt đầu từ ngày 15-12 đối với hàng hóa do Trung Quốc sản xuất mà người Mỹ thích mua như đồ chơi và điện thoại thông minh…
Thông tin tích cực này đã khiến đồng nhân dân tệ (NDT) của Trung Quốc trong phiên giao dịch sáng 13-12 được điều chỉnh tăng lên mức 1 USD đổi 7,0156 NDT. Toàn bộ thị trường chứng khoán châu Á tăng điểm phiên cuối tuần. Tại Mỹ, 3 chỉ số chính trên thị trường chứng khoán cũng đều tăng điểm.
Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ Jerome Powell nhận định, triển vọng của kinh tế Mỹ càng thuận lợi nhờ thoả thuận đàm phán giai đoạn 1 này và sự rút ngắn về khoảng cách thương mại Mỹ-Trung đã khích lệ các nhà đầu tư sau nhiều tháng không chắc chắn về tiến trình đàm phán thương mại hai nước.
Cựu trợ lý Ngoại trưởng Mỹ về các vấn đề châu Á - Thái Bình Dương Susan Thornton cho biết, cộng đồng doanh nghiệp tại Mỹ hoan nghênh thỏa thuận có thể giúp mang lại sự ổn định.
"Hầu hết các doanh nghiệp Mỹ nói chung cũng như những người theo dõi vấn đề này sẽ hoan nghênh các bước đi mới nhất của hai bên. Họ hoan nghênh với hi vọng sẽ có sự ổn định trở lại. Tôi nghĩ đây là điều quan trọng nhất thời điểm này" - cựu trợ lý Ngoại trưởng Mỹ về các vấn đề châu Á - Thái Bình Dương nói.
Đại diện Hiệp hội Các nhà sản xuất thịt lợn Mỹ thì nhận định rằng, thỏa thuận giai đoạn 1 chỉ mới giải quyết được một phần nhỏ trong tranh chấp thương mại giữa hai bên và sẽ giúp "tháo ngòi nổ" để hướng tới một thỏa thuận toàn diện.
Và dù bỏ kế hoạch áp thuế lên 160 tỷ hàng hóa Trung Quốc từ ngày 15-12 song Mỹ vẫn giữ nguyên phần lớn mức thuế 25% đã áp từ trước đối với 250 tỷ USD hàng Trung Quốc và sẽ tiếp tục sử dụng mức thuế này làm vũ khí đàm phán thỏa thuận giai đoạn 2. Chính quyền Mỹ cho biết sẽ bắt đầu ngay đàm phán thỏa thuận giai đoạn hai với Trung Quốc, không đợi tới sau cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ vào năm 2020.
"Thắng lợi của Trung Quốc"?
Trong khi đó, Phó Chủ tịch Viện Chính sách xã hội châu Á Wendy Cutler gọi đây là một diễn biến tích cực của hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. "Tôi nghĩ rằng đây là một diễn biến đáng hoan nghênh. Hoàn thành giai đoạn 1 của thỏa thuận sẽ giúp giảm căng thẳng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, loại bỏ nguy cơ tiếp tục đánh thuế lẫn nhau. Thỏa thuận cũng tạo ra các quy tắc cho một số lĩnh vực quan trọng đang được thảo luận", Phó Chủ tịch Viện Chính sách xã hội châu Á Wendy Cutler nêu rõ.
Đồng thời, ông Wendy Cutler cũng cho rằng, thoả thuận là một minh chứng cho thấy, Trung Quốc đã giành thắng lợi khi tiếp tục lập trường cứng rắn, không khoan nhượng với Mỹ mà họ đã thực hiện kể từ đầu năm 2019.
Nghĩa là, sau một năm rưỡi tham gia cuộc chiến thương mại, Trung Quốc dường như đã giành chiến thắng với chiến lược: Hãy cứng rắn và để chính quyền Trump tự thương lượng. George Magnus, một nhà nghiên cứu tại Trung tâm Trung Quốc của Đại học Oxford nói: "Những người theo chủ nghĩa dân tộc đã thúc giục Chủ tịch Tập Cận Bình. Tôi không thể xem đây là một chiến thắng cho những người thúc đẩy thị trường tự do bởi lẽ thông báo hôm 13-12 có vẻ cho thấy rằng, Trung Quốc không có bất kỳ sự nhượng bộ nào trong năm tới, và có lẽ còn hơn thế nữa.
Dường như nhiều quan chức Trung Quốc đang tin rằng, ông Donald Trump sẽ rút lui khỏi các mối đe dọa chiến tranh thương mại nếu thị trường sụt giảm, hoặc nếu những người ủng hộ ông ở các nước nông nghiệp chịu quá nhiều thiệt hại.
 |
| Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ảnh: FT |
Thậm chí trước ngày 13-12, ông Donald Trump đã trì hoãn hoặc hủy bỏ thuế quan bốn lần trong năm nay. Những thay đổi chính sách như vậy cuối cùng có thể khuyến khích Bắc Kinh rút khỏi các cuộc đàm phán hơn là để đạt được thỏa thuận tốt nhất có thể".
Một số nhà phân tích khác chỉ ra rằng, có những hiệu ứng có thể gợn ra ngoài thương mại bởi thoả thuận giai đoạn 1 về cơ bản là các cuộc thảo luận về việc cắt giảm sự hỗ trợ của chính phủ Trung Quốc đối với các ngành công nghiệp.
Nhìn rộng hơn, thỏa thuận có thể gây thiệt thòi cho những người ôn hòa Trung Quốc vốn đã suy yếu, những người muốn Bắc Kinh giảm bớt sự kiểm soát của nhà nước đối với nền kinh tế. Các nhà kinh tế phương Tây cảnh báo rằng các ngành công nghiệp nhà nước cồng kềnh đang kìm hãm nền kinh tế Trung Quốc. Việc kiểm soát chặt chẽ hơn Bắc Kinh cũng có thể khiến các công ty Mỹ làm ăn ở đó khó khăn hơn…
Và lập trường cứng rắn hơn của Trung Quốc cũng mang đến rủi ro lớn cho ông Tập Cận Bình. Tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc đã chậm lại, một phần là do chiến tranh thương mại, và nó có thể chùng xuống khi cuộc đụng độ kéo dài. Thuế quan đáng kể của Mỹ vẫn được giữ nguyên, gây áp lực lên các công ty lớn để chuyển sản xuất của họ từ Trung Quốc sang nơi khác.
"Trung Quốc cần sự thỏa thuận thương mại, vì lý do kinh tế - để thúc đẩy nền kinh tế đang phát triển - và củng cố vị thế của chính mình", Willy Lam, chuyên gia về chính trị tại Đại học Hồng Kông nhận xét: "Hiện ông Tập Cận Bình đã có một thỏa thuận trong tay để trấn an người dân Trung Quốc rằng điều tồi tệ nhất của cuộc chiến thương mại đã kết thúc.
Và mặc dù một số chi tiết pháp lý vẫn cần phải được giải quyết hoặc có thể gây rắc rối, nhưng các đường viền rộng của thỏa thuận có khả năng làm hài lòng những người cứng rắn ở Trung Quốc, những người khăng khăng rằng Bắc Kinh không thỏa hiệp sẽ hạn chế các chính sách công nghiệp nhằm biến Trung Quốc thành đối thủ cạnh tranh công nghệ cao với Mỹ".
Con dao hai lưỡi
Theo Tân Hoa xã, thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 gồm 9 chương: lời tựa, các quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ, lương thực và nông sản, các dịch vụ tài chính, tỷ giá hối đoái và minh bạch, mở rộng thương mại, đánh giá song phương và giải quyết tranh chấp và các điều khoản cuối cùng. Chuyên gia thương mại Mary Lovely phân tích rằng, thỏa thuận này chỉ có thể được xem là "chiến thắng một phần" vì "không tiến triển nhiều".
Trung Quốc dưới thời chính quyền Chủ tịch Tập Cận Bình, những người cứng rắn đã phát triển thịnh vượng. Bắc Kinh đã bắt đầu một khoản chi tiêu khổng lồ, do chính phủ điều hành để đảm bảo Trung Quốc đứng hàng đầu trong các ngành công nghiệp của tương lai từ chất bán dẫn đến xe điện.
Một doanh nghiệp nhà nước đã dựng lên 110 nhà chứa máy bay lớn, xưởng thiết kế máy tính và các tòa nhà khác ở ngoại ô Thượng Hải để chế tạo máy bay thương mại cạnh tranh với Boeing. Hàng chục thành phố của Trung Quốc đang xây dựng các nhà máy được trợ cấp để tạo ra chất bán dẫn cạnh tranh với các đại gia Mỹ, cũng như với các công ty ở Đài Loan và Hàn Quốc.
Còn chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump và các nhóm kinh doanh Mỹ cảnh báo các công ty Trung Quốc được nhà nước trợ cấp có thể quét sạch các đối thủ quốc tế. Họ chỉ ra rằng, ngành công nghiệp pin mặt trời, vốn bùng nổ ở Trung Quốc một phần nhờ vào nguồn tài chính gần như không giới hạn từ các ngân hàng quốc doanh. Việc đóng cửa nhà máy ở Mỹ và châu Âu đã khiến Trung Quốc mất gần như toàn bộ chỉ huy của ngành công nghiệp đó.
Nhưng ông Tập Cận Bình và những người ủng hộ lập luận rằng Trung Quốc cần những ngành công nghiệp được trợ cấp đó. Động thái của ông Donald Trump trong năm nay nhằm tước đi các công ty sản xuất chip, phần mềm và các mặt hàng thiết yếu khác của Trung Quốc thời hiện đại, sau những cáo buộc rằng các công ty có liên quan đến vi phạm nhân quyền hoặc các hoạt động thu thập thông tin tình báo, đã nhấn mạnh cho nhiều người ở Bắc Kinh rằng Trung Quốc phụ thuộc quá nhiều vào Mỹ.
Hiện chính quyền Washington đã có một chiến lược hai hướng để đối phó với chính sách công nghiệp của Trung Quốc. Lựa chọn đầu tiên của họ là Trung Quốc đồng ý giới hạn chặt chẽ về trợ cấp. Thứ hai là để áp dụng mức thuế cao đối với nhiều loại hàng hóa như một biện pháp chống trợ cấp không chính thức, bù đắp sự hỗ trợ của Trung Quốc cho các công ty gia đình và cho các công ty Mỹ và các công ty khác đầu tư và cạnh tranh tại Mỹ.
Như vậy, Mỹ đã lùi lại về vị trí đầu tiên. Và bằng cách cắt giảm thuế quan, chính quyền Washington cho thấy sự sẵn sàng rút lui mới - mặc dù các sản phẩm được giảm một nửa thuế quan theo thoả thuận giai đoạn 1 là công nghệ khá thấp. Những người gần gũi với quá trình hoạch định chính sách kinh tế của Trung Quốc nói rằng, khi các cuộc đàm phán thương mại diễn ra trong tuần qua, tâm trạng của các quan chức Trung Quốc dần chuyển từ lo lắng sâu sắc sang thận trọng và cuối cùng là hoài nghi rằng các mục tiêu của những người khó tính đã đạt được. Thoả thuận thương mại giai đoạn 1 Mỹ-Trung Quốc rất có thể sẽ làm phức tạp mối quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới trong nhiều năm tới.
