Chuyện thật như đùa ở Honduras tù nhân kiểm soát nhà giam
Đường phân cách
Hãng tin CNN cho hay, vụ bạo loạn trong nhà tù ở Tela xảy ra khi quá trình chuyển giao kiểm soát nhà tù chưa hoàn tất. Hiện lực lượng an ninh đã được triển khai tới nhà tù ở Tela để thiết lập lại trật tự.
Trước đó, chính phủ Honduras tuyên bố tình trạng khẩn cấp trong hệ thống các nhà tù trên toàn quốc đồng thời chuyển quyền kiểm soát nhà tù từ lực lượng quản giao sang một uỷ ban đặc biệt do các sĩ quan quân đội đứng đầu. Việc tiếp quản này được thực hiện trong vòng 6 tháng. Một khi quân đội đã nắm quyền kiểm soát tất cả các quan chức nhà tù sẽ đánh giá những gì lính canh và quản trị viên có thể vẫn còn trong công việc của họ.
Trong một cuộc trả lời phỏng vấn báo giới, Tổng thống Juan Orlando Hernandez đã gọi đây là "tình huống không thể chấp nhận được" và thừa nhận rằng "sự thống trị của tội phạm từ bên trong" gây ra tai họa cho hệ thống nhà tù của nước này.
 |
| Bên trong các nhà tù ở Honduras, ngoài giám thị, quản giáo còn có các tù nhân "điều phối viên" - nhân vật chủ chốt trong hệ thống phân cấp nhà tù. |
Trong khi đó, báo cáo từ Ủy ban Nhân quyền liên Mỹ (IACHR) của Tổ chức các quốc gia châu Mỹ (OAS) đã chỉ ra rằng, các tù nhân chứ không phải là quản giáo đang điều hành các nhà tù ở Honduras. Chúng phát thức ăn, phạt tiền, trừng phạt người phạm tội và có bộ chìa khóa riêng.
"Kiểm soát nội bộ các nhà tù đã được nhường lại trong tay các tù nhân", báo cáo viết và nhấn mạnh, tình trạng này đã lan rộng ra 24 nhà tù và là một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất mà Honduras phải đối mặt. Thậm chí, trong một nhà tù lớn ở San Pedro Sula, một dấu sơn màu vàng trên mặt đất ngăn cách các tù nhân với lính canh. Người ta đã gọi dấu sơn vàng này là "đường tử thần".
"Các cai ngục biết rằng họ không được vào trong sân... mà không có sự cho phép của các tù nhân, trong khi các tù nhân từ chối rời khỏi vành đai của mình. Có hai khóa móc trên cổng nhà tù. Các lính canh khóa bên ngoài, và các tù nhân khóa bên trong" báo cáo cho biết. Một quan chức còn nói với các nhà điều tra rằng họ "không có quyền thay đổi bất cứ điều gì".
Bên trong một phòng giam ở một nhà tù khác, các nhà điều tra từ Ủy ban nhân quyền cho biết họ đã nhìn thấy một cảnh tượng nổi bật so với các điều kiện bình thường: những bức tường ốp gỗ. Tù nhân có một nhà vệ sinh riêng, một cái giường lớn, một máy điều hòa không khí điều khiển từ xa và TV riêng. Tại sao lại có trường hợp đặc biệt như vậy? Vì anh ta là người được gọi là "điều phối viên" - một nhân vật chủ chốt trong hệ thống phân cấp nhà tù.
Theo báo cáo, trách nhiệm của kẻ này gồm: áp dụng hình phạt kỷ luật; thiết lập giá tù nhân phải trả để sống trong các phòng giam khác nhau; phân phối và thiết lập giá thực phẩm; giải quyết các xung đột xuất hiện trong cuộc sống tù nhân hàng ngày.
"Trên tất cả," báo cáo nói, "các điều phối viên" đóng vai trò là người phát ngôn hoặc liên lạc với lãnh đạo nhà tù, và là những tù nhân thực sự có quyền hành quyết định mức độ trong các nhà tù, thường chia sẻ lợi ích với các giám thị".
 |
| Lực lượng an ninh Honduras tiếp quản việc bảo vệ an ninh trong các nhà tù sau khi xảy ra bạo loạn. |
Chợ tù và AK
Trong nhiều nhà tù của Honduras, các tù nhân mua và bán thực phẩm, quần áo và đồ gia dụng ở các khu chợ không được kiểm soát. "Việc này mang lại có những hậu quả nghiêm trọng, bao gồm thúc đẩy tham nhũng và cho phép hàng hóa bất hợp pháp xâm nhập vào nhà tù", báo cáo của Uỷ ban nhân quyền có đoạn viết.
Chẳng hạn ở San Pedro Sula, sân nhà tù có một khu chợ lớn, có cửa hàng cắt tóc, quán ăn tự phục vụ, tiệm bánh, bán trái cây và thực phẩm các loại, tiệm thuốc và tiệm vải, xưởng may, cửa hàng đồ lót, xưởng da, mộc, xưởng làm đồ thủ công, đồ thủ công, sản xuất gương, bàn bida, bàn trò chơi và nhiều máy pha chế nước giải khát…
Trong suốt chuyến đi của các nhà điều tra nhân quyền tới Honduras, các quan chức đã mô tả chính quyền tự trị trong các nhà tù là "một điều ác cần thiết". "Hệ thống này, như đã được quan sát, được các giám thị nhà tù chấp nhận là cách duy nhất khả thi để giúp duy trì trật tự và ổn định giữa họ và các tù nhân.
Các "điều phối viên" được coi là cộng tác viên và thậm chí là đồng minh của giám thị", báo cáo cho biết. Nhưng các nhà chức trách cũng thừa nhận rằng tình trạng này đã đóng một vai trò lớn trong việc gia tăng nạn tham nhũng trong hệ thống nhà tù.
Theo thống kê chưa đầy đủ mà Uỷ ban nhân quyền có được, số tù nhân ở Honduras đã tăng 25% trong nhiều năm qua. Chẳng hạn, vào tháng 11- 2014, 14.805 người đã bị giam giữ tại các nhà tù ở Honduras, tăng 25% so với năm 2012.
Đại đa số tù nhân là nam giới: chỉ 4,5% dân số của nhà tù Honduras là phụ nữ. Nhìn chung, hệ thống nhà tù không có khả năng chứa số tù nhân này, vì tất cả nhà tù ở Honduras chỉ có chỗ cho khoảng 10.500 người nên 11% tù nhân sẽ phải ngủ trên sàn nhà. Thêm vào đó, phần lớn các nhà tù ở Honduras đều lỗi thời, quá cũ và thiếu những lắp đặt phù hợp, kém an ninh và cả về điều kiện vệ sinh.
Một số nơi, theo đánh giá của Uỷ ban nhân quyền là không phù hợp cho sức khoẻ tù nhân, không cung cấp đủ thức ăn và nước uống cũng thiếu chăm sóc về y tế. Chính sự thiếu hụt nghiêm trọng này đã dẫn đến cái chết của các nạn nhân trong vụ hỏa hoạn tại nhà tù Comayagua hồi tháng 2-2012 làm 356 người thiệt mạng.
Nhà tù này cách thủ đô Tegucigalpa 75km về phía Bắc và là nơi giam giữ khoảng 850 tù nhân. "Một trong những giả thuyết mà Uỷ ban nhân quyền đưa ra là sự hiện diện có thể của bàn tay tội phạm trong thảm kịch này... Thực sự chúng tôi thấy rằng, cho đến nay chưa có một cuộc điều tra nào đạt được kết quả tương xứng với nhiệm vụ điều tra", Rodrigo Escobar Gil, một báo cáo viên về quyền của tù nhân trong Uỷ ban nhân quyền tiết lộ.
Đáng chú ý, với việc các nhà chức trách không thể thực hiện đủ quyền kiểm soát trong các nhà tù, bạo lực vẫn lan tràn. Báo cáo cho biết, từ năm 2006 đến 2012, 641 trường hợp tử vong bạo lực đã xảy ra tại các nhà tù của đất nước, trung bình 92 người mỗi năm.
Con số này hiện tăng gần gấp 3. Bạo lực trong các nhà tù bao gồm từ vụ giết người bằng súng, đến các cuộc tấn công bằng chất nổ và vũ khí quân sự. Sau những vụ bạo loạn như vậy, nhà chức trách thường thu được nhiều vũ khí bao gồm cả súng trường tấn công AK-47, áo chống đạn, ma túy và rượu, điện thoại di động và các mặt hàng bị cấm khác.
 |
Tra tấn và ngược đãi
Một điểm nữa là ngay tại các nhà tù đã được lực lượng an ninh kiểm soát thì "điều phối viên" tù nhân vẫn tồn tại. Uỷ ban nhân quyền khẳng định, các sĩ quan quân đội cấp cao được cho là đảm nhận các vị trí quản lý nhà tù đã vi phạm Đạo luật Hệ thống nhà tù quốc gia.
Lực lượng an ninh cũng bị buộc tội tra tấn và ngược đãi tù nhân. Tuy nhiên, trong số 253 báo cáo về tra tấn được đưa đến Thanh tra Nhân quyền từ năm 2009 đến 2014, chỉ có 15% dẫn đến một bản cáo trạng…
Đối với các tù nhân trẻ tuổi tại các trung tâm giam giữ trẻ vị thành niên, Uỷ ban nhân quyền cho biết là thiếu các hoạt động giáo dục hoặc chăm sóc y tế và chỉ được phép 1,5 giờ giải trí ngoài trời mỗi tuần. Tại một trung tâm mà đại diện mà Uỷ ban nhân quyền đã đến thăm, phần lớn cơ sở vẫn chưa phục hồi sau các cuộc bạo loạn.
"Để đổi lấy quà tặng và số tiền lớn, các giám thị nhà tù cho phép dòng chảy của hàng lậu tiếp tục và cung cấp vũ khí cấp quân sự cho các tù nhân", báo cáo phân tích: "Điều này không chỉ khiến một số lượng lớn dân thường không bị kết án trong các điều kiện có khả năng đe dọa đến tính mạng khi bị giam giữ cùng các tù nhân khác, mà còn có thể dẫn đến việc thành lập các nhóm tội phạm có tổ chức. Các băng đảng này chiến đấu với nhau để kiểm soát nhà tù và các nền kinh tế bất hợp pháp của nó, ví dụ như bằng cách bắt giam tù nhân vì chiếm giữ những không gian thuận lợi, với sự đồng lõa của cai ngục…
Các trung tâm giam giữ trẻ vị thành niên của Honduras gần đây đã có các báo cáo về kiểm soát băng đảng tàn bạo, ám sát và phá hoại. Những điều kiện vô nhân đạo và sự thất bại trong việc phục hồi những thanh niên có vấn đề đã tạo ra một môi trường thậm chí còn thù địch hơn cả đường phố ở Honduras.
Trên thực tế, hầu hết các trường hợp bạo lực trong băng đảng xảy ra ở các trung tâm giam giữ trẻ vị thành niên thay vì các nhà tù trưởng thành. Chính quyền nhà tù đã cố gắng kiểm soát các xung đột này bằng cách chia các băng đảng thành các cơ sở hoặc phòng giam riêng biệt, nhưng phương pháp này có nguy cơ cho phép các băng đảng nhà tù củng cố quyền lực của chúng.
Vấn đề đáng lo ngại hơn là tệ nạn tham nhũng trong các nhân viên nhà tù đã gia tăng khi hệ thống hình phạt ngày càng trở nên quá tải và chính phủ không có khả năng giám sát lực lượng lao động của mình. Các nhân viên nhà tù cũng như các quan chức quân đội được giới thiệu để mang lại trật tự cho hệ thống nhà tù thường thiếu năng lực, thiếu kinh nghiệm và dễ sử dụng các hành vi sai trái.
"Chính phủ Honduras đã cố gắng tăng sức chứa của nhà tù bằng cách xây dựng các nhà tù lớn gây tranh cãi, một trong số đó đã được khánh thành vào năm 2015 tại thành phố El Porurine và có thể chứa tới 2.000 tù nhân. Tuy nhiên, các nhà tù lớn như vậy có thể khó quản lý. Các trung tâm nhà tù nhỏ hơn có xu hướng ít bạo lực hơn, an toàn hơn và ít bị kiểm soát hơn bởi các nhóm tội phạm", báo cáo của Uỷ ban nhân quyền cho biết thêm.
