Cuộc chiến chống ma tuý ở Brazil ngày càng căng thẳng

• Phá đường dây cung cấp ma túy lớn ở vùng ven

Được biết, chiến dịch truy quét này là một nỗ lực hợp tác giữa cảnh sát Brazil và Paraguay. Tại Brazil, một quốc gia khét tiếng về sản xuất, buôn bán và sử dụng ma tuý thì những chiến dịch quy mô lớn như thế này không phải là hiếm. Tuy nhiên, cuộc điều tra này được đánh giá là một hướng đi mới trong công cuộc phòng chống tội phạm ở Brazil: nhắm vào tổ chức tội phạm lớn, đa quốc gia thay vì những cá nhân nhỏ lẻ.

Chiến dịch với quy mô lớn chưa từng có

Ngày 1-9-2020, cảnh sát Brazil đã bắt giữ hơn 400 người trong một cuộc truy quét toàn quốc nhằm đánh sập băng đảng buôn bán ma tuý lớn nhất Brazil - PCC. 442 lệnh bắt giữ cùng 201 lệnh khám xét đã được thực hiện tại 19 bang khắp cả nước, và 46 triệu USD đã bị thu hồi. Những kẻ bị bắt giữ sẽ bị kết tội rửa tiền, buôn ma tuý cũng như chỉ huy các băng nhóm tổ phạm từ trong tù, và án tù chúng phải chịu có thể lên đến ít nhất là 28 năm.

Khung cảnh tại "thánh địa ma tuý" Cracolandia.

PCC là một trong những băng nhóm quyền lực nhất Bắc Mỹ, vốn bắt nguồn từ một nhóm tội phạm trong tù và sau nhiều thập kỉ đã thu nạp được hàng chục nghìn thành viên và sớm thống trị thị trường ma tuý châu lục. Brazil, vốn được biết đến là một đất nước tiêu thụ cocain, gần đây đã trở thành nhà cung cấp hàng đầu cho thị trường châu Âu. "Vị thế" này đã biến đối vai trò của quốc gia cùng những băng nhóm hàng đầu tại đây trên thị trường liên châu lục. Tại cuộc họp báo ngày 1-9-2020, thanh tra cảnh sát liên bang Alexsander Castro cho biết một phần số tiền thu được vốn được băng nhóm PCC chuyển vào một quỹ để…trả lương cho các thành viên.

Theo ông Robert Muggah, người đồng sáng lập của Viện Nghiên cứu chuyên về các vấn đề an ninh và phát triển tại Brazil, dù cuộc truy quét này đã đánh một đòn đau lên PCC nhưng vẫn chưa đủ để tiêu diệt băng đảng này - vốn có quy mô lớn, quyền lực và tầm kiểm soát khắp các nhà tù toàn quốc. Bởi lẽ "PCC đã gia tăng về quy mô và sức ảnh hưởng trong những năm gần đây, và Brazil sẽ không bao giờ có thể hoàn toàn xoá bỏ PCC cho đến khi chính phủ tìm ra hướng giải quyết những nhà tù hiện đang quá đông đúc".

Thành phần buôn ma túy ngày càng phức tạp

Một vụ bắt giữ cocain khiến dư luận chú ý khác ở Brazil lại…xảy ra trên chính chiếc phi cơ chở Tổng thống Brazil vào năm 2019. Tổng thống Jair Bolsonaro khi lên nhậm chức đã thề sẽ truy quét tội phạm buôn ma tuý, chính vì vậy việc cảnh sát tìm thấy tới 39 kg cocain trên chính phi cơ riêng của chính phủ trong một chuyến công du Tây Ban Nha lại càng đáng xấu hổ.

Tuyên bố chính thức của Tổng thống Bolsonaro đã chỉ rõ Bộ Quốc phòng sẽ ngay lập tức hợp tác điều tra với Tây Ban Nha và nếu Rodrigues thực sự phạm tội, người này sẽ bị kết án và xét xử đúng theo pháp luật. Vụ bắt giữ này xảy ra ngay sau khi Tổng thống Bolsonaro đưa ra một điều luật mới với những bản án nghiêm ngặt hơn dành cho các tội danh liên quan đến ma tuý, và cho phép cảnh sát được nổ súng chống lại nghi phạm.

Thiếu tá Manoel Silva Rodrigues - kẻ dám ngang nhiên vận chuyển ma tuý bằng phi cơ của Tổng thống.

Tuy nhiên, chính trị gia Marcelo Freixo đã phản đối chính sách này và nhận xét rằng từ vụ bắt giữ thiếu tá Rodrigues, Chính phủ Brazil nên cân nhắc lại cách họ đang đấu tranh chống tội phạm buôn ma tuý. 

"Vụ vận chuyển cocain trên phi cơ tổng thống đã chỉ ra sai lầm trong cuộc chiến đấu chống ma tuý của chính phủ, đó là việc họ nhắm vào người nghèo. Việc buôn bán vũ khí và chất cấm liên quan đến những con người có quyền lực, và việc cần phải làm là theo dấu những đồng tiền bẩn để tóm được những kẻ chóp bu", ông Marcelo Freixo nói.

Trên thực tế, ông Frexio không phải là người duy nhất không hài lòng với phương pháp truy quét ma tuý của chính phủ Brazil.

Cuộc chiến dai dẳng

Ngay tại thủ đô Sao Paolo, có một điểm nóng ma tuý tên Cracolandia đã khiến nhiều đời thị trưởng cũng như công tố viên thành phố đổ công sức "dẹp loạn". Trong ngôn ngữ của người Brazil, "Cracolandia" có nghĩa là "Vùng đất ma tuý". "Vùng đất ma tuý" ra đời vào thập niên 1990, khi một dạng mới của cocain bắt đầu xuất hiện ở Brazil. Báo chí phương Tây so sánh sự phạm pháp ngang nhiên tại Cracolandia với thành phố Hamsterdam trong series phim hình sự nổi tiếng The Wire - một khu vực đầy những toà nhà bỏ hoang được chính quyền "dồn" tội phạm cũng như các con nghiện có thể thoải mái buôn bán và sử dụng ma tuý nhằm giảm bớt tỉ lệ phạm tội toàn thành phố.

Tuy nhiên, khác với Hamsterdam, Cracolandia không phải là một khoảng đất hoang vu ở ngoài rìa thành phố. Tụ điểm ma tuý này toạ lạc ngay sát Luz, ga tàu đông đúc nhất thủ đô. Cách Cracolandia khoảng 100m là một phòng hoà nhạc nơi huyền thoại nhạc Jazz người Mỹ Herbie Hancock vừa biểu diễn năm 2018. Xung quanh vùng đất ma tuý là nhiều trường đại học kĩ thuật và cả một trung tâm giải trí.

Cảnh sát Brazil truy quét Cracolandia.

Đáng kinh ngạc hơn, văn phòng đại diện của tờ báo lớn nhất Nam Mỹ là Folha de Sao Paulo - vốn được mệnh danh là "Thời báo New York của Brazil" - cũng chỉ cách Cracolandia có vài toà nhà. Ngay trên con phố đầy rác có đến hàng trăm người ngồi trên vỉa hè, quấn chăn, công khai sử dụng cocain. Một số khác thì đi lang thang xung quanh để nhặt rác và vỏ lon.

Đa số đều gầy và ốm yếu - hậu quả của nhiều năm lạm dụng chất cấm. Cảnh sát tuần tra chỉ cách đám đông vài mét, nhưng họ không hề can thiệp vào các hoạt động buôn bán và sử dụng ma tuý, mà chỉ tập trung vào những hành vi phi pháp khác như trộm vặt, móc túi…Các viên chức địa phương và một số thành viên của nhiều tổ chức phi chính phủ cũng xuất hiện xung quanh Cracolandia. Khung cảnh này có thể nói là độc nhất vô nhị trên thế giới, và với Thị trưởng Sao Paulo là ông Joan Doria thì Cracolandia là một nỗi xấu hổ.

Ngay sau khi nhậm chức thị trưởng vào đầu năm 2017, ông Doria đã tuyên chiến với nạn sử dụng ma tuý ở Cracolandia. Vào một buổi sáng tháng 5-2017, hàng loạt trực thăng vây quanh Cracolandia, 900 cảnh sát vũ trang tràn vào con phố, trấn áp tội phạm bằng đạn cao su và lựu đạn gây choáng. Súng và ma tuý bị thu giữ, hàng chục tên buôn chất cấm bị tống giam, nhiều con nghiện tự đăng kí cai nghiện ở các trung tâm cai nghiện của chính phủ hoặc được bộ phận phúc lợi xã hội thành phố đưa vào những nơi ở dành cho người vô gia cư.

Nhiều quan chức Sao Paulo tự tin khẳng định chiến dịch này đã thành công, còn ông Doria tự hào tuyên bố: "Cracolandia đã biến mất và sẽ không bao giờ quay trở lại". Nhưng chỉ 6 tháng sau, Cracolandia lại xuất hiện, chỉ cách nơi 900 cảnh sát từng truy quét tội phạm có 400 mét.

Trước đó, vào năm 2008, Thị trưởng Gilberto Kassab cũng đã chỉ đạo hàng trăm cảnh sát đến dẹp bỏ con phố ma tuý này, và cũng lại như người sẽ kế nhiệm ông 8 năm sau là Fernado Haddad, ông cũng hứa: "Cracolandia đã không còn tồn tại".

Năm 2012, Cục trưởng Cục Tư pháp thành phố cũng đã nói những điều y hệt như thế, sau khi khởi xướng một chiến dịch tên "Chiến dịch Nỗi đau và Khổ sở". Những chiến dịch của các quan chức tại Brazil khó thành công về lâu dài vì quốc gia này có số người sử dụng ma tuý cao nhất thế giới, khoảng 370.000 người khắp 27 tỉnh thành cả nước. Chưa hết, Brazil còn chung biên giới với những "cường quốc" về sản xuất cocain: Bolivia, Colombia và Peru. Sao Paulo còn là căn cứ điểm của PCC, và chính PCC đang đóng vai trò rất quan trọng trong tại Cracolandia.

Một điểm sáng mới của chiến dịch khởi xướng bởi ông Joan Doria đó là ngoài việc bắt giữ tội phạm buôn ma tuý, thành phố còn cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh, cai nghiện và cả cứu trợ thực phẩm dành cho các con nghiện. Cho dù Cracolandia có xuất hiện trở lại, nhưng tỉ lệ con nghiện đã giảm từ 1.816 xuống 414 sau cuộc truy quét.

Cũng giống như chính trị gia Frexio, nhiều chuyên gia cho rằng những vụ bắt giữ trước đó tại Cracolandia là bằng chứng cho cách thức truy quét tôi phạm sai lầm của chính quyền: nhắm vào người nghèo, tước đi quyền tiếp cận với các biện pháp chăm sóc chức khoẻ của người nghiện ma tuý và vi phạm nhân quyền nghiêm trọng. Ông Arthur Pinto Filho, một quan chức cấp cao của Văn phòng Công tố Sao Paulo phê phán: "Những kẻ bị bắt giữ chỉ là những tên tội phạm tầm thường, còn việc buôn bán ma tuý thì vẫn cứ tiếp diễn. Đây là một bước lùi, tốn phí tiền của chính phủ. Tất cả cứ lặp đi lặp lại sau hàng bao nhiêu năm và chưa bao giờ hiệu quả".

Một "điểm đen" khác của chiến dịch dẹp bỏ Cracolandia đó là điều này đã khiến tụ điểm ma tuý rải rác ra khắp nơi. Cụ thể hơn, hiện đã có thêm…22 Cracolandia "mini" lan ra khắp Sao Paulo. Nhiều chuyên gia kết luận rằng yếu tố quyết định thành bại trong việc giảm bớt số lượng người sử dụng ma tuý, loại bỏ tội phạm buôn bán chất cấm không chỉ nằm ở việc nỗ lực tiêu diệt các băng đảng như PCC, tiếp cận những kẻ đầu sỏ ở vị trí cao, mà còn ở cách thức giúp đỡ người sử dụng ma tuý tái hoà nhập xã hôi.