Thế giới cần có quy chuẩn về máy bay không người lái

Thứ Ba, 15/10/2019, 14:42
Máy bay không người lái (drone) dường như là vũ khí được lựa chọn trong các cuộc tấn công gây sốc vào tháng trước đối với các cơ sở dầu mỏ của Ả rập Saudi.


Ðó là sự phát triển mạnh mẽ về quy mô và độ tinh vi của các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái qua một năm leo thang đáng kể trong việc sử dụng drone.

Tại Libya, các máy bay không người lái do Trung Quốc sản xuất, UAE vận hành đã giết chết hàng chục thường dân để hỗ trợ cho dân quân của tướng Haftar, trong khi các máy bay không người lái của Thổ Nhĩ Kỳ đang tiến hành các cuộc không kích cho Chính phủ Hiệp định Quốc gia được Liên Hiệp Quốc (LHQ) hậu thuẫn. 

Máy bay không người lái của Israel đã tấn công các mục tiêu ở Sinai của Ai Cập và ở Gaza, và được cho là đã tấn công một dân quân được Iran hậu thuẫn ở biên giới Iraq-Syria. 

Ở miền Bắc Iraq, máy bay không người lái của Thổ Nhĩ Kỳ đã nhắm vào các nhóm vũ trang người Kurd, trong khi máy bay không người lái giám sát của Iran đang hướng dẫn các cuộc tấn công bằng tên lửa đạn đạo tầm ngắn qua biên giới Iraq vào phiến quân người Kurd. Và CIA đã xây dựng một phi đạo mới ở phía bắc Nigeria cho các hoạt động bay không người lái bí mật của mình ở vùng Sừng châu Phi và Sahel.

Máy bay không người lái được các quốc gia và các chủ thể phi quốc gia đánh giá cao về khả năng cao, chi phí thấp, và đặc biệt vì nhận thức rằng chúng làm giảm rủi ro chiến lược và hoạt động. Nhưng các nghiên cứu của Viện Nghiên cứu giải trừ vũ khí của LHQ cho thấy máy bay không người lái thực sự có thể làm tăng nguy cơ leo thang. 

Trong khi nghiên cứu khác cho thấy máy bay không người lái quân sự ngày càng rẻ hơn, nhỏ hơn và có thể bay theo bầy đàn để áp đảo phòng thủ của kẻ thù. Khi máy bay không người lái tràn ngập không gian chiến trường, chúng ta sẽ tiếp tục chứng kiến thương vong dân sự gia tăng, các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng quan trọng, sự dịch chuyển và căng thẳng chính trị gia tăng, và rất ít cách để giải quyết chúng.

Những gì thiếu vắng là một diễn đàn rõ ràng nơi các chính phủ có thể thảo luận về các quy tắc sản xuất, bán và vận hành máy bay không người lái và nơi các quốc gia có thể chịu trách nhiệm cho hành động của mình. Ngay bây giờ, cuộc thảo luận quốc tế sống động nhất là về việc giảm mối đe dọa từ những kẻ khủng bố được trang bị máy bay không người lái thương mại; khoảng 30 nước do Mỹ và Đức triệu tập đang nói về các nguyên tắc tự nguyện. Nhưng thật không may, ngoài điều đó ra, hầu như không có nỗ lực nào khác đang được thực hiện.

Sự phổ biến của máy bay không người lái không có giải pháp đơn giản, nhưng có một số con đường có thể giúp tăng cường phòng ngừa, định mức, minh bạch và trách nhiệm. 

Đầu tiên, xây dựng các quy chuẩn xung quanh máy bay không người lái gây chết người. Các quốc gia cần phác thảo rõ ràng và nêu rõ lập trường của họ về các nguyên tắc pháp lý quốc tế xung quanh việc sử dụng máy bay không người lái gây chết người, đặc biệt là liên quan đến luật nhân đạo quốc tế và luật nhân quyền quốc tế, như báo cáo viên đặc biệt của LHQ, Nghị viện EU và các tổ chức nhân quyền quốc tế từ lâu kêu gọi các quốc gia thực hiện. 

Họ nên chia sẻ quan điểm của mình trong các diễn đàn của LHQ, điều này sẽ tăng cường các diễn giải hiện có về các nguyên tắc pháp lý này, xây dựng một quy tắc mạnh mẽ chống lại các diễn giải kéo dài, và cuối cùng, giúp buộc những người vi phạm phải có trách nhiệm.

Thứ hai, giúp các chính phủ hiểu rõ hơn về thành phần nào nên được hạn chế chặt chẽ hơn. Các nhóm vũ trang và thậm chí cả quân đội đã lắp ráp các máy bay không người lái cấp độ quân sự từ lâu. Năm 2012, quân đội Sudan đã sử dụng máy bay không người lái do Iran thiết kế chạy bằng động cơ máy cắt cỏ Ailen để dẫn pháo vào các mục tiêu dân sự ở vùng núi Nuba. Người Houthis ở Yemen đã tấn công các sân bay của Saudi bằng máy bay không người lái kamikaze tầm xa được chế tạo với các thành phần của Hy Lạp và Đức.

Những mảnh vỡ máy bay không người lái được cho đã tấn công nhà máy dầu của Ả rập Saudi

Một nhóm các quan chức chính phủ, đại diện của ngành quốc phòng và các chuyên gia khác nên được thành lập để duy trì một danh sách hoạt động của các công nghệ và linh kiện bay không người lái. Điều này sẽ giúp hiểu các loại sản phẩm phải chịu sự kiểm soát xuất khẩu gắt gao hơn, đặc biệt là việc tình trạng khó phân biệt giữa công nghệ máy bay không người lái quân sự và dân sự. 

Nó cũng có thể dẫn đến việc sử dụng mở rộng Thỏa thuận Wassenaar, chỉ với 42 nước ký và không có cơ chế thực thi, và Hiệp ước Thương mại Vũ khí, một hiệp ước ràng buộc về mặt pháp lý được ký bởi hơn 100 quốc gia. 

Đồng thời, các chính phủ nên xây dựng một loại mã drone, với các tiêu chuẩn quốc tế mạnh mẽ về sử dụng và xuất khẩu công nghệ bay không người lái, sẽ thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau về các rủi ro liên quan và có thể được sử dụng như một công cụ minh bạch và trách nhiệm.

Cuối cùng, LHQ nên hướng dẫn một cuộc thảo luận rộng hơn về động lực chiến trường thế kỷ 21 và vai trò của công nghệ. Hiện khó khăn hơn để áp dụng luật chiến tranh đã được thiết lập từ lâu, bởi vì ngày nay các cuộc xung đột rất mờ ám, không có ranh giới địa lý, chiến binh và thậm chí là các mục tiêu được xác định rõ ràng. 

Một cuộc thảo luận có thể giúp các nhà lãnh đạo thế giới vạch rõ đường ranh và đưa ra ánh sáng về cách chiến tranh được điều khiển từ xa và các xu hướng công nghệ khác ảnh hưởng đến nguy cơ leo thang, việc sử dụng vũ lực gây chết người và gây hại dân sự.

Mặc dù một sự tham gia đa phương sẽ không ngăn cản các quốc gia theo đuổi lợi ích riêng của họ với bất kỳ phương tiện nào họ thấy cần thiết. Nhưng, để ngăn chặn các cuộc tấn công như đã thấy ở Ả Rập Saudi, hoặc ở Liban và Syria trước đó, những người sử dụng máy bay không người lái quân sự phải bước lên và tuân thủ các tiêu chuẩn của các nguyên tắc pháp lý quốc tế được công nhận và làm rõ vị trí của họ về cách họ sử dụng vũ lực gây chết người.

Mặt khác, những quốc gia đang phát triển và xuất khẩu máy bay không người lái quân sự cần phác thảo rõ ràng những rủi ro liên quan đến việc sử dụng sai mục đích để ngăn chặn các công nghệ máy bay không người lái được sử dụng để giết người hay thậm chí để chống lại chính họ. Nếu không có các loại chính sách hạn chế và quy định này, các cuộc chiến máy bay không người lái sẽ sớm trở về nơi nó được sản xuất.

Vĩnh Ðông
.
.
.