Vì sao cựu Tổng thống Atambayev bị cáo buộc bạo loạn?

• Biểu tình biến thành bạo loạn, chính quyền Hong Kong tạm đóng cửa
• Bạo loạn trong tù ở Brazil, 42 tù nhân bị siết cổ đến chết
• Thương vong gia tăng trong các cuộc biểu tình bạo loạn tại Indonesia

Trước đó, ngày 7-8, lực lượng an ninh Kyrgyzstan được trang bị súng bắn đạn cao su đã đột kích nhà riêng của ông tại làng Koy-Tash, ở ngoại ô thủ đô Bishkekg, nhằm bắt giữ ông với cáo buộc tham nhũng.

Tuy nhiên, nhóm bảo vệ của ông Atambayev (ước tính có khoảng 1.000 người) đã kháng cự quyết liệt bằng súng và đạn thật, khiến 1 binh sĩ thiệt mạng và 100 người khác bị thương; 6 thành viên khác của đội đặc nhiệm bị người ủng hộ ông Atambayev bắt giữ làm con tin.

Ngày 8-8, lực lượng đặc nhiệm thuộc Ủy ban An ninh Quốc gia Kyrgyzstan đã huy động lực lượng đông đảo cùng xe bọc thép tiếp tục bao vây, cuối cùng đã buộc ông Atambayev và những người ủng hộ phải đầu hàng.

Tổng thống đương nhiệm Jeenbekov (trái) và cựu Tổng thống Atambayev khi còn là đồng minh thân cận.

Ông Atambayev sau đó đã bị áp giải bằng trực thăng đến trụ sở Ủy ban An ninh Quốc gia tại thủ đô Bishkekg. Cựu Tổng thống khai rằng đã bắn vào những người đang cố gắng xông vào nhà để bắt giữ ông. Một tòa án tuần trước đã ra lệnh giam giữ Atambayev cho đến ngày 26-8.

Ông Atambayev sinh năm 1956, trước khi tham gia chính trường, ông là một doanh nhân. Tháng 7-1999, Atambayev trở thành Chủ tịch Đảng Dân chủ Xã hội; ông từng là Bộ trưởng rồi là Thủ tướng trong chính phủ của Tổng thống Bakiev.

Kyrgyzstan nguyên là một nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ, hiện có khoảng 6 triệu dân, chung biên giới với Kazakhstan, Uzbekistan, Tajikistan và Trung Quốc, hiện vẫn là một trong 50 quốc gia nghèo nhất thế giới. Thủ đô Bishkek ở miền Bắc, gần biên giới với Nga.

Ngày 1-12-2011, Atambayev trở thành Tổng thống Kyrgyzstan sau khi chiến thắng áp đảo trong cuộc bầu cử. Khi ấy, ông được coi là cứu cánh cho đất nước Kyrgyzstan khi ấy đang chìm trong hỗn loạn bởi chỉ trong 6 năm xảy ra hai cuộc nổi dậy khiến hai tổng thống bị mất chức và nguy cơ ly khai của khu vực phía Nam. Ông Atambayev giữ cương vị Tổng thống Kyrgyzstan nhiệm kỳ 2011-2017.

Theo Hiến pháp Kyrgyzstan, Tổng thống phải thôi chức sau nhiệm kỳ 6 năm. Vì vậy, ông Atambayev đã giới thiệu Thủ tướng Sooronbay Zheenbekov, người đồng minh đáng tin cậy trong Đảng Dân chủ Xã hội, làm ứng cử viên tổng thống ở cuộc bầu cử tháng 10- 2017. Cuối tháng 11- 2017, ông Atambayev đã chuyển giao quyền lực cho người kế nhiệm Zheenbekov sau cuộc bầu cử, đánh dấu một sự chuyển giao quyền lực ôn hòa chưa từng có tại quốc gia này.

Tưởng rằng chuyển giao cho người thân cận là một thắng lợi, nhưng quan hệ giữa hai người đã xấu đi và các nhà quan sát cho biết ông Jeenbekov đã mâu thuẫn với người tiền nhiệm từ năm 2018 khi Tổng thống Jeenbekov bắt đầu có động thái chống lại người tiền nhiệm.

Nguyên do là tháng 3-2018, ông Atambayev tái trúng cử chức Chủ tịch Đảng Dân chủ Xã hội, đảng lớn nhất trong Quốc hội Kyrgyzstan ở thủ đô Bishkek và là đảng cầm quyền. Từ đó, ông công khai chỉ trích những khuyết điểm của Tổng thống Jeenbekov. Từ đây, Đảng Dân chủ Xã hội có dấu hiệu rạn nứt khi các đồng minh của ông Atambayev vốn giữ ghế trong chính phủ đã bị sa thải.

Chỉ trong 3 ngày đầu tháng 4-2018, Tổng thống Jeenbekov lần lượt ký lệnh cách chức Phó ban Ủy ban An ninh Quốc gia Kyrgyzstan của ông Bolot Suiumbaev và của ông Damir Musakeyev, người phụ trách bảo vệ an ninh của Đảng Dân chủ Xã hội và từng là vệ sĩ riêng của cựu Tổng thống Atambayev; cách chức Trưởng ban Ủy ban An ninh Quốc gia Kyrgyzstan của ông Abdil Segizbaev, người được gọi là "tay phải" của cựu Tổng thống Atambayev; đồng thời cũng sa thải nhiều quan chức an ninh cấp cao trung thành với cựu tổng thống.

Ngày 25-6, các công tố viên Kyrgyzstan cáo buộc cựu Tổng thống Atambayev phạm tội tham nhũng, mở đường cho Quốc hội tước quyền miễn trừ. Sau khi bị tước quyền miễn trừ, ông Atambayev đã ba lần bị cảnh sát triệu tập vì nghi ngờ liên quan đến việc năm 2013 đã thả Chechen Aziz Batukayev, một nhân vật nổi tiếng trong thế giới ngầm.

Vụ án nằm trong số năm vụ án hình sự mà Atambayev bị cáo buộc có liên quan. Tuy nhiên, ông đã phớt lờ 3 lệnh triệu tập này khi khẳng định các cáo buộc này bị ảnh hưởng bởi yếu tố chính trị và là trái pháp luật. Cũng từ đó, ông Atambayev luôn có một lực lượng bảo vệ bên ngoài ngôi nhà ông ở làng Koi-Tash. Vì vậy cuộc đụng độ ngày 7 và 8-8 trở thành giọt nước làm tràn ly.

Hiện Tổng thống Sooronbay Jeenbekov cáo buộc ông Atambayev vi phạm Hiến pháp khi chống lại lực lượng hành pháp bằng vũ trang. Tuy nhiên, từ sự việc này, vấn đề lớn hơn được đặt ra là sự chuyển giao quyền lực trong hòa bình, dân chủ cũng không phải là tất cả, bởi một người sau khi rời vị trí lãnh đạo có thể sẽ gặp nguy hiểm nếu tiếp tục tham gia chính trường.