Tổng thống Ukraina bắt đầu bước vào “thử lửa”

• Từ diễn viên hài đến ứng cử viên Tổng thống Ukraina

Những động thái đầu tiên

Ngày 20-5-2019, ông V. Zelensky đã tuyên thệ nhậm chức trước Verkhovna Rada (Quốc hội Ukraina). Ông tuyên bố nhiệm vụ chủ yếu là đặt dấu chấm hết cho cuộc xung đột ở Donbass. Vì hòa bình, ông sẵn sàng từ bỏ gì cũng được, kể cả chức vụ Tổng thống, nên việc đầu tiên sẽ phải đạt được là đình chiến và trao đổi tù binh với nước Nga. 

Ông Volodymyr Zelensky tuyên thệ nhậm chức.

Ông còn tuyên bố giải tán Quốc hội, tiến hành cuộc bầu cử trong thời gian sớm nhất có thể. Ông tỏ vẻ không tin cậy vào 3 vị Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Giám đốc cơ quan An ninh và Tổng chưởng lý đương nhiệm và đề nghị cử tri bãi bỏ Luật Bất khả xâm phạm của các đại biểu Quốc hội, chấp thuận Luật xử lý những kẻ làm giàu trái pháp luật, thay thế các khu vực bỏ phiếu bằng bầu cử theo danh sách đảng phái.

Lời phát biểu của ông chủ yếu bằng tiếng Ukraina, có một phần về miền Đông được nói bằng tiếng Nga và không lần nào gọi nước Nga là “kẻ xâm lược”, nên bị thủ lĩnh đảng Cấp tiến Oleh Lyashko chỉ trích. Nhưng ông bác lại và cho rằng Oleh Lyashko chia rẽ xã hội Ukraina.

Sau khi kiện toàn bộ máy hành chính, bổ nhiệm nhiều chiến hữu của mình, ông V. Zelensky đã tuyên bố sẽ tổ chức bầu cử vào ngày 21-7-2019. Đảng “Đầy tớ của nhân dân” mà ông làm thủ lĩnh đã công bố danh sách 100 người ra ứng cử và theo dự tính sẽ thu được 40-50% tổng số ghế trong Quốc hội. Cùng thời gian đó, đảng “Đoàn kết châu Âu” cũng đưa ra danh sách ứng viên, trong đó đứng đầu là cựu Tổng thống Petro Poroshenko và Chủ tịch Verkhovna Rada Andriy Parubiy.

Giành chiến thắng ở tất cả các khu vực với 73% tổng số phiếu trong cuộc bầu cử Tổng thống, ông V. Zelensky có nhiều quyền lực, và nếu được sự ủng hộ của Quốc hội thì ông sẽ có sự ủy nhiệm rành mạch để thực hiện những điều đã hứa: đoàn kết nhân dân Ukraina, chặn đứng sự chia rẽ và giành lại hòa bình.

Tổng thống Volodymyr Zelensky thị sát vùng lửa Donbass.

Về nguyên tắc, ở Ukraina, các nhà tài phiệt đang làm chính trị: Ihor Kolomoyskyi, Victor Pinchuk, Dmytro Firtash, Viktor Medvedchuk, Rinat Akhmetov và cả cựu Tổng thống Petro Poroshenko nữa, họ đều là những nhân vật lão luyện về kinh doanh trong các ngành ngân hàng, công nghiệp năng lượng, hóa học, titan, thực phẩm, v.v... và luân phiên nhau được Forbes xếp chỗ trong danh sách 6 người giàu nhất nước. Nếu không có họ chống lưng thì đảng phái nào cũng mất triển vọng, họ xây dựng những liên minh và ai cũng muốn nhiều người của mình vào Quốc hội. Cuộc bầu cử sắp tới ở Ukraina chắc chắn là sẽ rất... nóng.

Những thách thức với tân Tổng thống

Nhưng còn không ít vấn đề mà ông V. Zelensky cần phải giải quyết. Tạm đình chiến và trao đổi tù binh có thể sẽ đạt được, vì các thủ lĩnh quân ly khai ở miền Đông Ukraina đã không chỉ một lần đề nghị.

Sẽ còn phức tạp hơn là chấm dứt tình trạng bất đồng trong xã hội và tạo ra một Ukraina bình quyền cho các công dân, không phân biệt ngôn ngữ và văn hóa – nếu thiếu điều ấy, Đông Ukraina ly khai sẽ không thèm nói chuyện với Kiev.

Tổng thống Volodymyr Zelensky trong chuyến thăm EC.

Trong khi đó ngày 25-4 (4 ngày sau khi ông V. Zelensky đắc cử), Quốc hội Ukraina đã thông qua Luật Cấm tiếng Nga và bắt buộc dùng tiếng Ukraina mọi nơi, mọi lúc. Luật đó biến người Ukraina nói tiếng Nga (vốn chiếm đa số trong dân cư) trở thành công dân hạng hai. Để Ukraina lại trở thành bình thường, ông V. Zelensky sẽ phải bãi bỏ luật đó.

Còn nữa, sau mùa thu 2018, khi nhà thờ Chính thống giáo Ukraina cắt đứt quan hệ với Giáo hội Moskva và bắt đầu cuộc phân chia tài sản, có bàn tay của bọn cực đoan nhúng vào, ông V. Zelensky không tránh khỏi tranh cãi với những người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan (đang chiếm tới 10% dân số và rất hăng hái gây áp lực, cực kỳ chống lại Nga) và những băng đảng cực tả cấp tiến đang hoạt động bất chấp pháp luật sau cuộc đảo chính 2014.

Chế độ liên bang, chuyển giao toàn quyền cho các vùng và bình đẳng ngôn ngữ, những việc đó Kiev có trách nhiệm tiến hành tương ứng với Nghị định thư Minsk đã ký năm 2015, là phương pháp duy nhất để ông V. Zelensky liên kết lại Ukraina đang bị chia rẽ và điều hành đất nước trơn tru.

Tổng thống Volodymyr Zelensky trong vòng vây báo chí.

Nền kinh tế Ukraina đã bị suy thoái. Bộ Tài chính Ukraine cho biết: GDP của Ukraina năm 2013 là 183,3 tỷ USD đã giảm xuống còn 112,1 tỷ USD vào năm 2017, và trong tất cả các bảng xếp hạng thế giới về kinh tế, Ukraina ở vị trí thứ 134.

Những năm tới, Kiev sẽ phải trả nợ Ngân hàng thế giới và những chủ nợ khác nhiều tỷ USD. Tỷ phú Ihor Kolomoyskyi, được cho là người ủng hộ ông V. Zelensky, từng có lời khuyên “nên tuyên bố Ukraina vỡ nợ” như Hy Lạp trước đó, nhưng Tổng thống không nghe.

Trong khi đó, viện trợ từ bên ngoài thì Ukraina chẳng biết trông vào đâu, bởi quốc gia duy nhất về địa chính trị và kinh tế đồng ý rót vào Ukraina là nước Nga, nhưng những thế lực câu kết với chính quyền sau đảo chính 2014 đã chủ động cắt liên lạc với họ. Ông V. Zelensky cũng không thể loại trừ họ bởi họ nắm giữ những vị trí cao trong Quân đội, cơ quan An ninh và Cảnh sát thuộc về phái dân tộc cực đoan.

Ông V. Zelensky đã thách thức những ông chủ hiện nay của Ukraina như Igor Lunev (Chỉ huy các lực lượng đặc biệt của Quân đội Ukraina- VSU), Vasily Gritsak (người đứng đầu cơ quan An ninh Ukraina) - cả hai đã không chào Tổng thống tại nghi lễ giới thiệu Bộ chỉ huy của VSU.

Chuyến công du ngoài nước đầu tiên vừa rồi, ông V. Zelensky là vị Tổng thống Ukraina thứ ba thăm chính thức Bruxelles (Bỉ). Ông đi, có lẽ vì vị Phó Chánh văn phòng của Tổng thống phụ trách đối ngoại Vadim Pristaiko từng làm Đại sứ của Kiev tại NATO.

Ông V. Zelensky đã làm việc với Đại diện của EC về đối ngoại và an ninh chính trị Federica Mogherini và Chủ tịch Hội đồng châu Âu về cải cách và những biện pháp trừng phạt các quan chức Nga tham gia vào việc trao hộ chiếu cho người Ukraina ở vùng Donbass.

Ông cũng được Chủ tịch Ủy ban châu Âu và Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg cùng nhiều quan chức khác của châu Âu và Hội đồng Đối tác Euro-Atlantic đón tiếp; ông cũng gặp Tổng thống của nước láng giềng Ba Lan Andrzej Duda trong thời gian chuyến thăm đó. Ông Andriy Parubiy mới đây đã ra tuyên bố, vào khoảng thời gian 2025-2027, Ukraina sẽ gia nhập EC.

5 năm chiến tranh đã cướp đi hơn 13.000 sinh mạng, Kiev trở thành ''kẻ thù'' của dân Donbass. Nước Nga có tất cả lý do để ủng hộ quân sự cho những người nổi dậy ở đây, nên Donbass vẫn như là “con tin” để Ukraina không vào được NATO, không đến được quá gần những thể chế châu Âu khác.

Phương Tây quan tâm đến việc bao giờ Ukraina kết thúc xung đột với nước Nga, mà nếu thiếu nước Nga thì không thể có tăng trưởng kinh tế ở EC, nên nếu ông V. Zelensky nói chuyện được với ông V. Putin thì trước hết Pháp và Đức sẽ vỗ tay mừng. Tờ Apostrophe (Ukraina) cũng viết: “Để ngưng chiến ở Donbass, cần điện cho Putin”.

Ngoài hòa giải dân tộc, người dân Ukraina mong chờ Tổng thống V. Zelensky đặt dấu chấm hết cho nạn tham nhũng và tội phạm kinh tế. Ngoài đình chiến ở miền Đông và trao đổi tù binh thì không gì sáng sủa hơn cho ông V. Zelensky là phải đấu tranh với nạn ăn cắp tiền của nhà nước.

Mà để làm việc đó, phải xem các nhà tài phiệt như thế nào, phải thu hồi quyền kiểm soát truyền thông vốn nằm trong tay họ, phải bắt họ nộp thuế. Ông V. Zelensky sẽ phải dùng kết quả 73% phiếu bầu, lòng tin cậy không tranh cãi của nhân dân, vào việc lấy lại quyền kiểm soát các phương tiện truyền thông, nắm giữ trong tay quyền lực trước bộ máy nhà nước và đặt các nhà tài phiệt vào tầm ngắm.

Nhận quyền lực chính trị dựa vào sự ủng hộ của nhân dân cùng với các mối quan hệ chính trị, các cuộc tiếp xúc có lợi và kiểm tra từng chi tiết trong guồng máy nhà nước rõ ràng là việc phức tạp.

Sẽ thất bại nếu không mang lại hòa bình, làm cho đất nước trở lại bình thường và cải thiện kinh tế đáng kể cho những người dân sống ngoài Thủ đô, thì ngay cả những người Ukraina hôm nay đang tôn sùng ông sẽ chuyển sang căm ghét - khả năng đó với Tổng thống Volodymyr Zelensky vẫn là cực kỳ cao.