Tục rước “ông Lang”
Quê ngoại tôi- thôn Tân Phượng (tên cũ là Phụng Công Trang), nay thuộc xã Tân Mỹ, TP Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang. Đây là vùng đất cổ với nhiều phong tục, tập quán truyền thống khá độc đáo và lạ lẫm. Một trong những nghi lễ linh thiêng và quan trọng được nhân dân duy trì từ xưa đến nay đó là tục rước “ông Lang” (lợn đen) vào dịp mùa Xuân.
Theo quan niệm của dân làng ở Tân Phượng gia đình nào có tâm công đức lợn đen vào lễ rước ấy sẽ được thần linh phù hộ độ trì cho may mắn, suôn sẻ cả năm. Do vậy mỗi năm một lần, vào ngày 12-2 (âm lịch) nhân dân làng Tân Phượng không quên tổ chức việc làng và nghi thức tế lễ và rước "ông Lang".
Buổi lễ được xem là đại sự và được chuẩn bị khá chu toàn, bài bản và cầu kỳ theo những phong tục truyền thống bao đời nay. Một ban tổ chức với đầy đủ ban bệ gồm thành phầm là những chức sắc và các bậc cao niên, thanh niên hoạt bát, trai tài gái đảm được thành lập để điều hành công việc liên quan đến buổi lễ.
Lịch sử và các tư liệu đều chứng minh được, làng Tân Phượng là nơi có truyền thống hiếu học và bề dày lịch sử, văn hóa với nhiều di tích quốc gia. Tiêu biểu trong số đó là quần thể di tích quốc gia đình, đền, nghè, chùa Phụng Pháp hay sinh từ và phần mộ Việp Quận công Hoàng Ngũ Phúc, còn gọi là Hoàng Đình Việp.
Làng Tân Phượng đại bộ phận mang họ Hoàng, đây cũng chính là quê hương của viên Quận công Hoàng Ngũ Phúc - một võ tướng giỏi. Năm 1743, Hoàng Ngũ Phúc được cử làm thống lĩnh quân cơ đạo, ông đã dâng lên chúa Trịnh 12 điều quân pháp, được chúa chấp nhận và cho thi hành. Năm 1767 ông được tiến phong tước Công, năm 1770 tham gia việc đánh dẹp khởi nghĩa Lê Duy Mật ở Thanh Hoá.
 |
| Lễ rước “Ông Lang” được thực hiện trang nghiêm. |
Các bậc lão niên trong vùng kể lại rằng, nghi lễ rước “ông Lang” có từ rất lâu đời và được các thế hệ duy trì đến ngày nay. Tương truyền rằng: Vị thần được thờ trong nghè Phụng Pháp tên là Hoàng Phó Lang, là viên quan thời Lê và cũng là người trí thức đầu tiên của làng Tân Phượng.
Lúc nhỏ, ông được gia đình cho ăn học, lớn lên thông minh tài trí hơn người, đỗ đạt, được vua ban tước. Ông luôn quan tâm khai phá đất đai, chăm lo mùa màng, giúp nhân dân trong vùng có đời sống no ấm. Ghi nhớ công ơn của ông, dân làng lập nghè thờ. Trong lễ tế, rước nhất định phải chọn lợn đen tuyền còn sống. Cũng để tỏ lòng thành kính, người làng thường gọi "ông Lang".
Cũng theo các cụ, xưa kia cuộc sống của dân làng còn thiếu thốn, thịt lợn là thực phẩm quý. Thịt lợn đen lại càng quý hiếm. Với tình cảm biết ơn và lòng thành kính, người dân chọn lễ vật là lợn đen mỗi dịp tế lễ đầu năm.
Số lượng "ông Lang" tùy vào từng năm, nếu trong năm các gia đình trong làng làm ăn khấm khá, gặp may sẽ công đức nhiều. Năm 2018, có tới 21 "ông Lang" được người dân cung tiến.
Để có "ông Lang" như ý, các gia đình tự nuôi từ lúc nhỏ, hoặc mua khi đã lớn nhưng được tuyển chọn kỹ lưỡng, cầu kỳ và phải là lợn đực đen tuyền mới được làng chấp nhận.
Cụ Dương Ngọc Luyện, 90 tuổi, kể: Khi 17 tuổi cụ đã vinh dự được làng cử vào đội "xứ dốt" (chuyên đi săn lợn). Trước ngày lễ, làng cử ra một ban có trách nhiệm tìm lợn, có năm phải đi bộ cả tháng xuống Móng Cái, Hà Cối (Quảng Ninh) mua lợn nặng từ 1 đến 2 tạ chở bằng đường thủy về giao cho một gia đình chăm sóc trong cái cũi được sơn son thếp vàng, hàng tuần phải tắm nước gừng với rượu cho lợn, chờ đến ngày mở việc làng.
Trước kia di chuyển lợn không được trói hoặc đưa vào cũi mà phải săn bộ. Ngày tế lễ làng mở hội hát ống, hát ví, chọi gà rộn ràng làng trên xóm dưới. Trước đây, làng có 2 giáp Đông và Đoài, mỗi giáp sẽ dâng một “ông Lang” tế ở nghè, khi đến nghè thì lợn của giáp nào sẽ chầu về giáp ấy.
Dân làng đứng xung quanh, kèn thờ, trống hội thi nhau nổi lên cả ngày lẫn đêm. Thời kỳ chiến tranh tục lệ này bị mai một và đến những năm 90 thì được khôi phục, duy trì đến nay.
 |
| “Ông Lang” sau khi rước vào nghè sẽ được làm lễ tế thần linh. |
Từ sáng sớm ngày 12, những chú lợn đen được tắm rửa sạch sẽ, trang điểm rực rỡ đeo nơ và quàng dải lụa đỏ tập kết trước cổng làng. Đến giờ đẹp, ông chủ tế phát lệnh rước, nhạc lưu thủy nổi lên, trống dong, cờ mở, trai tráng khiêng kiệu và bát biểu, đoàn người già, trẻ nhỏ, nam thanh, nữ tú ăn vận rực rỡ, chỉnh tề xếp hàng dài rước các "ông Lang" tiến về nghè Phụng Pháp.
Sau khi đến sân nghè, các cụ ông thực hiện tế lễ khoảng hơn một tiếng đồng hồ, các “ông Lang” sẽ được tắm nước gừng và rượu thơm một lần nữa để tiến vào cửa đền. Có điều lạ là những chú lợn khi vào đến cửa hậu cung đều nằm phủ phục một cách hiền lành, ngoan ngoãn. Chủ tế lại tiếp tục bài văn cúng dài đại ý mong thần thánh phù hộ độ trì cho dân làng bình an, mạnh khỏe, làm ăn sinh sôi nảy nở...
Qua đó cũng để khuyên dạy lớp trẻ chăm lo học hành, xứng đáng với truyền thống tốt đẹp của quê hương. Không biết thực hư ra sao nhưng người dân trong làng đều khẳng định ngôi đền rất linh thiêng và gia đình nào có tâm công đức “ông Lang” đều gặp nhiều may mắn, thuận lợi trong cuộc sống. Cộng thêm trước những mùa thi, các sĩ tử và các gia đình trong làng thường chuẩn bị một lễ ra làng để dâng thánh, cầu mong việc thi cử thuận lợi, may mắn.
