Tục bắt chồng của thiếu nữ K'ho

Đi hỏi chồng lúc hoàng hôn

Người K'ho ở Lâm Đồng theo chế độ mẫu hệ, phụ nữ có vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống cộng đồng và quyết định mọi vấn đề lớn nhỏ trong gia đình. Về đời sống hôn nhân, phụ nữ là người chủ động đặt vấn đề cưới hỏi chồng. Ngược lại, phía nhà trai có quyền thách cưới, yêu cầu sính lễ "nặng" hay "nhẹ" tùy thuộc. Có một điều bất di bất dịch, chỉ khi đáp ứng được đầy đủ những điều kiện của phía nhà trai đưa ra thì thiếu nữ K'ho mới được phép bắt chàng trai về làm chồng.

Nhà nghiên cứ Kră Jăn Plin - người đã nhiều năm sưu tầm, nghiên cứu và đã xuất bản nhiều công trình về văn hóa người K'ho cho biết, thiếu nữ K'ho đến tuổi cập kê bắt đầu làm đẹp, chỉnh trang thân hình, trang phục và đi chơi cùng nhóm bạn trong buôn. Sau một vài bận hẹn hò ở bờ này, bụi nọ, khi đã ưng bụng một người con trai nào đó, người con gái sẽ về đòi cha mẹ đến nhà người mình yêu đặt vấn đề bắt chồng.

Lễ đi hỏi của nhà gái thường bắt đầu vào lúc 17 giờ khi mặt trời đã khuất sau dãy núi Langbiang, lúc này tất cả những thành viên trong gia đình nhà trai đều đã trở về nhà sau một ngày lên rẫy. Trong lễ gặp mặt hai gia đình, bắt buộc phải có bà mối, người này sẽ đứng ra làm các nghi thức cho lễ bắt chồng của cô gái. Thủ tục đi hỏi chồng của người K'ho khá đơn giản, chỉ một vòng đeo tay và một dây nhòng bằng đồng hoặc bạc. Khi đã đầy đủ những thành viên trong gia đình nhà trai, nhà gái đặt vấn đề xin bắt chàng trai về ở rể nhà mình. Cùng lúc này, bà mối đeo nhòng vào cổ chàng trai. Thông thường phía nhà trai sẽ "làm cao" từ chối việc xin bắt chồng của phía nhà gái bằng cách trả lời là: Con trai tôi còn trẻ, đang ăn bám bố mẹ, chưa có kinh nghiệm trong gia đình đâu. Anh chị thông cảm!...

Không như nhiều dân tộc khác khi bị từ chối cầu hôn, người đi hỏi sẽ tự ái bỏ về hoặc không còn thiết tha đi cầu hôn người này cho con mình nữa, nhưng với người K'ho, lễ cầu hôn thực chất là một cuộc đấu trí giữa gia đình hai bên mà bên nào thua lý, yếu lẽ sẽ bị "thất bại". Khi nhà trai từ chối gả con, phía nhà gái sẽ tiếp tục thuyết phục: Con anh chị hôm nay còn trẻ, không có kinh nghiệm, ngày mai nó sẽ lớn. Người ta có sức đi làm được mười ngày, con anh chị cũng sẽ làm được bảy, tám ngày đó thôi!...

Nếu người con trai thật sự không bằng lòng để người con gái bắt mình về nhà, họ sẽ trả lời: Hôm nay con không lấy, ngày mai con cũng không lấy. Con đâu ở dưới nước mà sợ!... Tiếp đó, chàng trai tháo nhòng vừa được bà mối đeo vào cổ bỏ xuống bàn. Theo truyền thống, việc từ chối cầu hôn này sẽ làm tổn thương danh dự của phía nhà gái, buộc nhà trai phải bồi thường bằng tiền hoặc hiện vật trị giá từ 500.000 - 1 triệu đồng. Nhà gái chỉ cầm vòng tay và nhòng về, toàn bộ số tiền trên sẽ dành cho mai mối.

Tục bắt chồng của thiếu nữ K'ho vẫn được gìn giữ.

Khoảng một tuần sau, nhà gái cùng mai mối lại đến nhà trai đặt vấn đề bắt chồng cho con. Những lý lẽ thuyết phục nhất sẽ tiếp tục được hai bên đưa ra để đấu trí. Nếu nhà gái vẫn thua, nhà trai chưa chịu cho bắt chồng thì nhà trai lại phải nộp tiền bồi thường danh dự, trả lại vòng tay và nhòng về cho nhà gái. Theo luật tục của người K'ho, đối với con trai đang trong thời gian có người con gái săn hỏi bắt về làm chồng sẽ không cho phép người con gái nào để ý tới chàng trai này nữa.

Chuyện "sống thử"

Ông K'Breo Cil, ngụ xã Lát, huyện Lạc Dương cho biết, với người K'ho ở huyện Lạc Dương, tỉnh Lâm Đồng, gia đình thường không cấm đôi lứa yêu nhau. Khi đã ưng cái bụng của nhau, nếu thích hai người có thể được tự do chung sống như vợ chồng mặc dù phía nhà gái chưa chính thức đi hỏi.

Thông thường những đôi lứa "ăn cơm trước kẻng", đã chung sống với nhau như vợ chồng, việc hoàn tất các thủ tục để tiến tới hôn nhân không mấy khó khăn. Tuy nhiên, không phải đôi trai gái nào "ăn trái cấm" trước khi có lời cầu hôn từ phía nhà gái cũng trở thành vợ chồng. Khi hai người đã ở với nhau như vợ chồng, nhà gái vẫn lựa chọn ngày lành tháng tốt sắm vòng tay và nhòng đến nhà trai hỏi xin bắt chồng về cho con.

Trong trường hợp nếu chàng trai vẫn chưa chịu về nhà vợ làm chồng, bà mai mối sẽ hỏi người con gái: "Chúng mày yêu nhau sao giờ nó không chịu nhận làm chồng mày". Người con gái sẽ trả lời: "Dạ chúng con yêu nhau như vợ chồng".

Mai mối tiếp tục dồn phía nhà trai vào thế yếu lý, thiếu lẽ: "Chúng mày yêu nhau da đã chạm da, thịt đã chạm thịt rồi phải không!..". Chỉ chờ cho có câu hỏi này của người mai mối, người con gái sẽ kể lại toàn bộ việc làm chuyện "vợ chồng" từ khi nào cho gia đình hai bên nghe nhằm mục đích buộc chàng trai phải có trách nhiệm làm chồng của mình.

Lưu giữ và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống.

Thế nhưng, cũng có những chàng trai K'ho vốn "cứng đầu" không chịu nhận trách nhiệm làm chồng, mặc dù trước đó đã ăn nằm với người con gái từ lâu. Những người con trai "dám làm không dám chịu" này thường bị nhà gái phạt vạ rất nặng. Vật nộp phạt có thể là một con trâu mộng hoặc tiền tương đương với con trâu (ngày nay khoảng 20 triệu đồng). Nếu gia đình nhà trai nộp phạt thỏa đáng, nhà gái mới cảm thấy danh dự không bị xúc phạm.

Nếu nộp phạt ít, nhà gái có thể tự ái bỏ về mà không cần bất cứ vật phẩm phạt vạ nào từ phía nhà trai. Những người con trai này sẽ bị nhà gái xem là "đĩ đực", coi thường và khinh rẻ vô cùng. Khi nhà gái đã xin bắt được chồng, ngay trong đêm đó, người con trai có thể theo về nhà gái chung sống. Tuy nhiên, để chính thức trở thành vợ chồng và tổ chức đám cưới buộc họ phải có với nhau một vài mặt con. Trước đây, nếu không có con thì người K'ho dứt khoát không thể tổ chức đám cưới.

Ngày nay, tục cưới xin và bắt chồng của thiếu nữ K'ho ít nhiều đã bị thay đổi theo thời gian, những nghi thức rườm rà gây bất lợi cho cả hai bên gia đình đã dần dần được người K'ho loại bỏ. Nếu như trước kia, khi nhà gái đến xin bắt chồng, nhà trai thường thách cưới rất cao (đòi trâu, bò, heo), nhà gái đáp ứng được những yêu cầu của nhà trai thì mới được bắt chồng.

Ngoài bố mẹ chồng được thách cưới, anh, em, chú, bác của chàng trai cũng có quyền yêu cầu nhà gái phải tặng cho mình vật phẩm để tỏ sự hiếu thảo. Bởi vậy, nhiều cô gái K'ho khi bắt được chồng về nhà thì con trâu đã hết, bồ lúa cũng cạn, thậm chí là phải đi vay nợ nhiều nơi để đáp ứng yêu cầu của nhà chồng.

Ngày nay, những nghi thức bắt chồng xuất phát từ thời khởi thủy vốn đã được thời gian chứng minh là nét văn hóa đặc trưng của tộc người này thì vẫn được người K'ho dưới chân núi Langbiang tuân thủ, gìn giữ và trở thành luật tục, bất di bất dịch trong đời sống hôn nhân.