Quái nhân làng Bát

Thứ Bảy, 06/02/2016, 11:00
Gọi là "quái nhân" bởi hắn sống khá lập dị và sản phẩm gốm của hắn làm ra cũng rất… lập dị. Hàng làm ra toàn thứ cổ quái chỉ người ưa lập dị thích. Và vì thế, có một thời gốm Tuấn làm ra, "người trần mắt thịt" khó chấp nhận. Nhưng bây giờ Tuấn lại nổi tiếng không chỉ ở làng Bát Tràng, ở Hà Nội mà nhiều người cả ta và Tây đều biết hắn dưới cái tên "Tuấn đồng nát".


Đôi điều về Tuấn "đồng nát"

Hai mươi năm trước, tôi lang thang quanh làng gốm Bát Tràng chỉ để ngắm công nghệ biến đất sét và sự hỏa thành sản phẩm gia dụng như bát đĩa, ấm chén, bình lọ… Rồi cả sản phẩm trang trí như tranh gốm, phù điêu gốm. Và không hiểu sao tôi chỉ dừng lại ở lò gốm "Tuấn đồng nát". 

Gần như tháng nào tôi cũng sang Bát Tràng chơi với Tuấn. Thời ấy Tuấn lam lũ cơ cực lắm. Cái nhà thuê bên dốc Cơ Điện nằm cuối làng Bát là nơi ở và cũng là xưởng gốm của Tuấn. Tóc dài búi tó, hình hài gầy guộc, chân thì hơi tập tễnh một chút, râu ria xồm xoàm. Nói tóm lại là rất dị hợm. Và sản phẩm gốm của hắn trông rất khó chịu, những bình, những lọ, những tranh của gã cũng dị hợm nốt. Cái thì vặn vẹo, cái thì méo mó, cả họa tiết trang trí cũng theo phong cách khác lạ.

Tôi thề rằng hai chục năm trước, ai ngắm sản phẩm của Tuấn thì cũng đều lắc đầu bỏ đi. "Có cho thì cũng không thèm". Ấy là lời một người chơi gốm sau khi từ nhà Tuấn ra. Đúng là ngày ấy, nếu đem gốm Tuấn bày ra đường chắc chả ma nào nhìn. Nhưng tại sao, tôi lại đi chơi với một gã điên điên như Tuấn. Hình như tôi có linh cảm rằng Tuấn sẽ là một hiện tượng. Hiện tượng nghệ thuật của tương lai thì phải. Đừng cho là tôi tự "chém gió".

Quả thực là tôi mến Tuấn từ ngày đó, dẫu hắn rất nghèo, vợ con nheo nhóc, còn hắn thì suốt ngày đánh vật với đất thó, than và lửa… Những đồ Tuấn làm ra hình thù quái dị, chất đầy căn nhà nhỏ cạnh làng Bát bên sông Hồng. Tôi chơi với Tuấn không chán. Hay là tôi cũng lập dị? Không! Tôi có dự cảm rất rõ về cái cách làm, cách chơi gốm của Tuấn, rằng đồ "đồng nát" của Tuấn sẽ có một tương lai, dẫu muộn. Và cái cá tính nghệ thuật của Tuấn thuộc về… thì tương lai thật.

Chuyện kể rằng có một lần có người khách đến đặt Tuấn làm một chiếc thạp gốm men hoa nâu thời Lý. Tuấn hăm hở làm xong đem nung không ngờ ngủ quên gây hỏa biến, mặt ngoài chiếc thạp rạn chân chim, ngỡ thất bại. Ai ngờ người ấy đến thấy chiếc thạp thì lẳng lặng nhận về sau khi trả Tuấn một triệu đồng... Lại nghe nói sau cái sự "hỏa biến" ấy, chủ nhân món đồ đem chôn dưới đất sau đó đào lên bán được… 70 triệu đồng.

Nghệ sĩ của đất và lửa

Còn nhớ dịp lễ hội phố hoa Hà Nội năm 1998 chào mừng 1000 năm Thăng Long Hà Nội, Tuấn đem triển lãm độc đáo của mình bày khiến bất ngờ cho người xem. Tuấn tái hiện phố cổ Hà Nội bằng hàng trăm bức tranh nhà cổ, có bóng cây thấp thoáng. Tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tuấn là một dãy phố cổ đặc trưng  Hà Nội một thời. Hơn 200 mô hình căn nhà cổ nối dài tới 50 mét, tạo nên một hình ảnh phố cổ Hà Nội rêu phong phủ màu thời gian, quả là độc đáo. Dòng tranh gốm nổi đã góp vào chân dung Tuấn một kỷ lục…

Vì tình yêu Hà Nội, Tuấn còn thực hiện dựng các mô hình tiêu biểu của Thủ đô như Ô Quan Chưởng, Cột Cờ, Tháp Hòa Phong, Tháp Rùa, và Chùa Một Cột... bằng gốm. Tôi ngờ rằng con đường gốm sứ Hà Nội bắt nguồn từ những sản phẩm gốm sứ của "Tuấn đồng nát". Công trình này Tuấn có những đóng góp bằng những phù điêu đẹp về vũ điệu Chăm hay áo dài Hà Nội. Nghệ thuật trang trí bằng gốm đã được Tuấn  chú tâm theo đuổi và đã có những thành công nhất định.

Bây giờ trên cổng làng Lụa Vạn Phúc ở Hà Đông, thấy ấn tượng với nhiều mảng phù điêu đẹp về Hà Nội xưa, và đó là tác phẩm của Tuấn "đồng nát", Gốm Tuấn còn hiện diện ở nhiều công trình công cộng và nhiều biệt thự với giá trị nghệ thuật trang trí độc đáo về gốm đất nung - loại vật liệu trang trí mang ý nghĩa nghệ thuật bền vững qua thời gian.

Với sự phá cách gốm Nguyễn Ngọc Tuấn là người đi tiên phong, mở đầu cho ngành tranh gốm hiện đại ở làng Bát Tràng. Đã có lần, nghe bảo bộ tranh tứ bình "Tố nữ" của Tuấn bán cho một du khách nước ngoài với giá 3.000 USD…

Tuấn và phù điêu.

Tuấn "đồng nát" đã đi tìm một ngã rẽ mới cho gốm Bát Tràng. Và quả nhiên sau những chuyến lang thang mang gốm vô Huế, mang gốm qua nội thành bày triển lãm, sau hai mươi năm sống chết với đất thó, Tuấn đã thành công. Bằng chứng là gần đây nhiều lần gọi máy điện thoại bàn, vợ Tuấn bảo anh ấy đang đi làm gốm ở xa. Lúc thì nghe Tuấn bảo đang ở Công ty Gốm Chu Đậu dưới Hải Dương giúp Nguyễn Lưu phục hồi gốm Chu Đậu. Lúc khác thấy bảo đang ở Thái Nguyên với một dự án gốm rất hoành tráng. Lúc ngồi viết về hắn, kiểm tra thử thì hắn bảo đương ở Phú Quốc Kiên Giang trang trí nội thất cho một cái Resort ở đó... 

Chân dung quái nhân

Cả cái cuộc đời của Tuấn gốm cũng là cuộc đời lạ lùng. Hắn chả phải dân Bát Tràng. Từ chàng trai Hương Canh trên Vĩnh Phúc, gốc gác xứ Nghệ, học Đồ bản ra nhưng lại bỏ nghề, lang thang làm thuê chán ở làng Bát Tràng. Làm thợ gốm sứ nhưng hắn lại mê nghệ thuật. Hắn tranh thủ tạo ra những hình thù quái dị nên không ai thuê làm nữa.

May cho Tuấn khi đến làm việc cho nhà ông chủ nhiệm HTX gốm  sứ Bát Tràng. Ông chủ có vẻ quý cái tính lam làm và óc sáng tạo của Tuấn nên nhận hắn là con và gả luôn cô con gái rượu cho Tuấn. Và thế là làng Bát đã có công cưu mang Tuấn. Tuấn hay khoe tôi bức ảnh "ông già vợ" đứng cạnh Bác Hồ khi Người về thăm làng Bát Tràng năm xưa. Tuấn mang biệt danh "đồng nát", nhưng tư chất nghệ sĩ có thừa.

Hắn bảo: Nghệ thuật là năng khiếu bẩm sinh chả ai dạy nổi. Tuấn đi từ đam mê đến sáng tạo mà có. Nếu không có chất ấy, thì cùng lắm chỉ là một anh thợ gốm. Tuấn làm vẻ vang thêm cho làng Bát bởi cái chất nghệ sĩ đem nghệ thuật phá cách đồ gốm sứ làm đẹp cho đời. Làng Bát Tràng  bên sông Hồng Hà Nội bây giờ đẹp như một khu phố. Cư dân làng nghe nói cũng là người xứ Thanh lang thang ra đây mở lò gốm mà rồi ngụ cư mãi thành người Hà Nội. Bảy trăm năm lịch sử làng này nhiều lắm những thăng trầm, nhưng tại sao Tam quan Văn chỉ làng có mái hai tầng?

Thì ra làng ấy phải có người tài giỏi hay học hành đỗ đạt, có cả tiến sĩ mới được dựng văn chỉ hai tầng mái như thế. Tuấn "đồng nát" cũng vậy. Tuấn đã đem cái đam mê tâm huyết với đất và lửa để làm mới làng Bát như cách để tạ ơn làng.Làng ấy cũng quý Tuấn mà gọi tếu gã là Tuấn "đồng nát" Cái tên ấy Tuấn rất thích vì nó đúng với chất người của gã. Vâng! Nhưng tên gã đầy đủ thì rất… đẹp: Nguyễn Ngọc Tuấn. Nguyễn Ngọc Tuấn là nghệ sĩ của đất và lửa than, kẻ đam mê làm lạ, làm mới gốm sứ, góp phần làm đẹp cho đời…Tuấn hẳn là một nghệ sĩ , hơn thế, là một người lao động tử tế.

Tân Linh - Xuân 2016
.
.
.