Bây giờ, nghệ sỹ không đơn thuần là nghệ sỹ

• Nhạc trưởng Lê Phi Phi: Lần này đã gặp

Trần Nhật Minh sinh năm 1981, là một trong những nhạc trưởng trẻ tuổi nhất của nhạc giao hưởng Việt Nam. Anh tốt nghiệp xuất sắc chuyên ngành chỉ huy hợp xướng tại Nhạc viện Quốc gia Magnitogorsk (Liên bang Nga).

Không chỉ là gương mặt sáng giá trong "địa hạt" của mình, anh còn lấn sang các show nhạc trẻ trong vai trò chỉ huy dàn nhạc thính phòng, gây được ấn tượng mạnh với công chúng. Mới đây, Trần Nhật Minh góp mặt vào "Thần đồng âm nhạc -Wonderkids" - một chương trình giáo dục - giải trí hiếm hoi trên sóng truyền hình tôn vinh âm nhạc cổ điển - với vai trò đạo diễn âm nhạc.

Đối tượng nghe nhạc cổ điển đang ngày càng trẻ hóa

- Ở nước ta, nhắc tới âm nhạc cổ điển, người ta thường nhắc đến Hà Nội và TP Hồ Chí Minh như 2 địa chỉ vàng. Không khí biểu diễn âm nhạc cổ điển ở 2 thành phố này ra sao, thưa anh?

+ Mặc dù không biết cụ thể nhưng nhìn chung, tôi thấy ở Hà Nội cũng có nhiều chương trình biểu diễn, không khí khá rộn ràng. Chất lượng đi lên, ở phía biểu diễn và cả phía khán giả.

Riêng ở TP Hồ Chí Minh, càng ngày càng khả quan hơn.Ví dụ như Nhà hát Giao hưởng nhạc vũ kịch TP Hồ Chí Minh (HBSO) - nơi tôi đang công tác chẳng hạn. Nếu trước đây, một tháng mới có một vở diễn (hoặc trước đó nữa, mấy tháng mới diễn một lần) thì trong vài năm trở lại đây, số lượng các vở diễn tăng lên đáng kể. Mỗi tháng diễn 2-3 lần, chương trình không lặp lại, được đầu tư kĩ càng, hàm lượng nghệ thuật cao.

Chúng tôi luôn cố gắng để làm sao tổ chức những buổi biểu diễn lớn hơn, kinh điển hơn, khó hơn. Trong năm nay, riêng địa hạt nhạc kịch, có 3 nhạc kịch lớn. Tiếng nói của HSBO bắt đầu có trọng lượng và có tiếng nói trong khu vực. Ngoài ra, bên Nhạc viện TP Hồ Chí Minh cũng có nhiều chương trình sống động, thú vị. Họ cũng chịu khó đầu tư, mời các chuyên gia, thầy cô từ nước ngoài về giảng dạy, biểu diễn. Theo tôi được biết, họ cũng đang hướng tới một tháng có một chương trình biểu diễn.

- Nghe anh nói tình hình có vẻ khả quan. Tuy nhiên, tôi lại thấy có một thực tế thế này: Số khách bỏ tiền ra mua vé để xem các chương trình này chủ yếu là khách nước ngoài, người Việt rất ít. Dường như, thể loại âm nhạc này vẫn chưa chạm được vào thị hiếu công chúng của Việt Nam?

+ Theo thống kê, số lượng vé bán ra cho khán thính giả nước ngoài đúng là có nhưng chỉ chiếm 30% thôi. Số lượng khách vãng lai tăng lên và số khán giả mua vé đi xem - nghe thường xuyên, theo kiểu định kì cũng tăng lên. So với trước đây, đi xem hòa nhạc toàn là những bác lớn tuổi có điều kiện kinh tế, có thời gian, các bạn trẻ rất ít, còn bây giờ số lượng các bạn trẻ đi xem ngày một tăng lên. Đó là một điều vui đấy chứ!

- Ý anh là, đối tượng nghe nhạc cổ điển đang ngày càng trẻ hóa?

+ Quá trình này diễn ra chậm chạp nhưng có chuyển động.  Theo tôi, đó là một tín hiệu tốt.

Nhà hát đúng chuẩn sẽ đến với chúng ta trong tương lai

- Nhưng ở nước ta, tiếng nói của nhạc cổ điển chưa được đặt đúng tầm của nó thì phải?

+ Thực trạng này diễn ra trên toàn thế giới. Kể cả châu Âu - Cái nôi của âm nhạc cổ điển. Bây giờ họ cũng đang đau khổ với chuyện số lượng khán giả đến xem giảm xuống, tuổi của họ tăng lên. Họ cũng đau đầu trước cơn bão gameshow, những chương trình truyền hình thực tế... Tôi nghĩ, những người làm âm nhạc cổ điển, những người làm nghệ thuật cũng đang rất đau đầu với bài toán này.

Mối bận tâm lớn nhất của tôi hiện nay vẫn là làm cách nào để nghệ thuật hàn lâm nói chung và hợp xướng nói riêng bớt xa lạ, được công chúng đón nhận nồng nhiệt hơn. Câu chuyện này đáng quan tâm hơn chuyện thực trạng vì thực trạng thì ai cũng thấy rồi.

- Giáo dục âm nhạc cổ điển, hàn lâm trong chương trình giáo dục hiện nay thì sao, thưa anh?

+ Hiện nay, gần như là bỏ khuyết. Chính vì vậy, mới cần sự chung tay của nghệ sỹ nhằm kích nó lên. Hiện, tôi và các đồng nghiệp của mình đang trực tiếp tham gia giới thiệu nhạc hàn lâm đến giới trẻ, do Nhà hát kết hợp với Thành đoàn TP HCM thực hiện. Bên cạnh chương trình định kỳ của nhà hát vào đêm 9, 19 hằng tháng thì 29 là ngày cho chương trình trẻ hóa nhạc hàn lâm.

Chương trình đã bắt đầu từ hồi tháng 5, với những nội dung như giới thiệu về dàn nhạc giao hưởng, thanh nhạc, hợp xướng…, được làm theo một format rất trẻ trung. Giữa các phần trình diễn, nghệ sỹ chúng tôi có phần giảng giải để mọi người hiểu hơn. Chương trình miễn phí và chờ đón tất cả mọi người.

- Đó có phải là một sự bất lực, một sự thỏa hiệp để dòng nhạc kén người này tiệm cận được với công chúng hiện nay không?

+ Bạn gọi như thế nào cũng được. Nhưng nghệ sỹ chúng tôi có một slogan thế này: Bây giờ, nghệ sỹ không đơn thuần là nghệ sỹ nữa. Nghệ sỹ đồng thời cũng phải là nhà giáo dục, nếu không, chúng ta sẽ không có khán giả trong tương lai. Ngoài việc biểu diễn, nghệ sỹ cũng phải quan tâm tới chuyện nuôi dưỡng khán giả nữa.

- Tôi nghĩ đó cũng là một hướng đi để cải thiện tình hình. Tuy nhiên, cái gì cũng phải đi từ gốc mà lên. Số lượng các bạn trẻ tiếp cận được những kiến thức mà anh hay đồng nghiệp của mình chỉ là một góc nhỏ… 

+ Chúng tôi biết tất cả những khó khăn trước mắt, nhưng không thể vì thế mà bỏ cuộc được. Chúng tôi cần phải nuôi dưỡng và tạo ra một tầng lớp khán giả cho riêng mình. Trong nay mai, thêm khán giả nào quý từng đó.

Còn nhìn chung, giáo dục âm nhạc cổ điển ở nước ta vẫn còn nhiều bất cập. Tôi không dám dẫn chứng các nước châu Âu, ngay Hàn Quốc - một đất nước gần của ta, có thể thấy, họ quan tâm tới vấn đề này ra sao. Tôi không nhớ con số chính xác nhưng ở Hàn, các bậc phụ huynh bỏ tiền cho con đi học thêm về âm nhạc cổ điển rất cao (từ 300 - 400 USD/ tháng).

Trong khi đó, ở Việt Nam mình, thường cho con đi học Anh văn, tiếp đó là giáo dục thể chất. Âm nhạc có lẽ lúc nào cũng là dạng cuối cùng, kiểu con thích thì ba mẹ cho tiền con đi học. Trung bình, mỗi trẻ con Hàn Quốc chơi được một đến hai nhạc cụ. Có em chơi được 3-4 nhạc cụ. Sở dĩ có được cái gốc đó, xuất phát trước hết từ gia đình, xã hội. Tôi nghĩ, phải chăng đã tới lúc, ta nên có những đường hướng cụ thể trong chương trình giáo dục?

- Nhạc trưởng Trần Nhật Minh sẽ ủng hộ xu hướng bảo thủ hay xu hướng làm mới thể loại nhạc này?

+ Tôi đang đi cả 2 hướng đấy. Tôi cho rằng, đó là cách làm cần thiết. Tôi theo chủ nghĩa không giữ một cái gì cả. Cái gì hay, cái gì tốt, cái gì thuận lợi thì mình sẽ làm. Với lại, thực ra âm nhạc không hề có lỗi. Lỗi là do chúng ta đặt nó vào đúng chỗ hay không mà thôi.

- Còn vấn đề nhà hát thì sao? Theo anh, ở Việt Nam mình, đã có nhà hát nào đạt chuẩn chưa?

+ Nhà hát đúng chuẩn sẽ đến với chúng ta trong tương lai. Hiện nay, Nhà hát thành phố đang quá tải bởi những gì đang diễn ra ở đấy. Có người đùa rằng, nếu bỏ tất cả các phụ âm đi, giữ lại nguyên âm, chỉ còn lại nhà hát "à á...". Một nhà hát đúng chuẩn ngành nghệ thuật cổ điển thì chỉ nên phục vụ cho nghệ thuật cổ điển mà thôi.

Nhà hát của chúng ta đẹp, cổ kính, âm thanh tạm chấp nhận được, cái gì cũng có thể diễn ra ở đấy được, may là chưa có đám cưới mà thôi. Tất cả mọi loại hình nghệ thuật đều diễn ra ở đó rồi. Xiếc, cải lương,… đủ cả. Tôi nghĩ, chẳng có nhà hát nào mà như thế cả. Chuyện này nói quá nhiều rồi nhưng nghệ sỹ chúng tôi muốn có một nơi để làm việc, biểu diễn, tập luyện tốt nhất.

- Cảm ơn cuộc trò chuyện của anh!