Các công ty xây dựng chỉ số: Những "tay chơi" quyền lực

• Trí thông minh nhân tạo sẽ thống lĩnh thị trường chứng khoán
• Chứng khoán cần trở thành kênh huy động vốn chủ lực cho doanh nghiệp
• "Chứng khoán hóa nợ xấu" - Liệu có khả thi?

Quyền lực ngầm

Việc thị trường tài chính quốc tế chấp nhận các hệ thống tiêu chuẩn xếp hạng của các công ty chỉ số làm gia tăng quyền lực của các công ty này trong việc định hình vị thế tài chính của từng khu vực, quốc gia hoặc doanh nghiệp cụ thể. Mỗi động thái của họ có thể khiến các nhà hoạch định chính sách trên thế giới lo sốt vó. 

Chẳng hạn, hồi tháng 9-2015, Bộ trưởng Kinh tế và Tài chính Peru khi đó là ông Alonso Segura Vasi đã bỏ công bỏ việc bay 8 tiếng từ Peru sang New York chỉ vì hãng cung cấp chỉ số MSCI có  ý định hạ bậc thị trường tài chính nước này xuống hạng thị trường cận biên (Frontier Market).

Trong bối cảnh các sản phẩm đầu tư thụ động ngày càng trở nên phổ biến, sự thêm bớt cổ phiếu vào rổ chỉ số tính toán của những công ty như MSCI, FTSE Russell, S&P hay Dow Jones không chỉ tác động tới các chỉ số chuẩn của thị trường mà còn thu hút nhiều hơn dòng tiền vào và ra đối với các cổ phiếu được lựa chọn cơ cấu tăng hoặc giảm.

Các benchmark bắt đầu xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX, khi ông Charles Dow, người đồng sáng lập Dow Jones & Co., tính toán và công bố chỉ số bình quân công nghiệp Dow Jones (DJIA) từ năm 1885 trên tạp chí do ông sáng lập, nay trở thành tạp chí nổi tiếng nhất phố Wall - The Wall Street Journal.

Đến nay, số lượng các benchmark cho các ngành khác nhau cũng như các thị trường khác nhau tăng lên nhanh chóng. Thậm chí, tốc độ tăng trưởng của số lượng benchmark trên thế giới còn cao hơn tốc độ tăng trưởng số lượng cổ phiếu trên các thị trường. Nhiều nhà đầu tư hiện nay rất tin tưởng vào các benchmark và xem chúng như những cơ sở tham chiếu chuẩn xác, an toàn. Cùng với đó, việc các sản phẩm đầu tư thụ động (các quỹ ETF, hoặc quỹ đầu tư dựa trên thuật toán) phát triển mạnh mẽ đã ngày càng gia tăng quyền lực cho các công ty cung cấp chỉ số.

Đặc biệt tại các thị trường mới nổi, quyền lực của những công ty này được thể hiện mạnh mẽ trong thời gian gần đây với những quyết định nâng hạng đối với các thị trường như Trung Quốc, Argentina hay Venezuela. Việc công bố nâng hay hạ xếp hạng của mỗi thị trường sẽ tác động tới hàng tỷ USD vốn chảy vào hoặc rút ra khỏi thị trường đó. Tương tự, việc lựa chọn mỗi cổ phiếu để thêm vào hoặc rút ra khỏi danh mục tính toán chỉ số cũng tác động mạnh mẽ tới sự tăng giảm của giá cổ phiếu trong ngắn hạn cũng như triển vọng huy động vốn dài hạn.

Doanh thu tỷ đô

Các quyết định thêm bớt cổ phiếu hoặc nâng hạ bậc thị trường mang đến cho những công ty chỉ số khoản lợi nhuận khổng lồ. Mọi quỹ đầu tư thụ động đều theo dõi và mô phỏng danh mục theo một chỉ số thị trường, do đó được gọi là thụ động. Các quỹ này thường trả phí duy trì (license fee) định kỳ cho các công ty chỉ số. Điều này vừa mang tới lợi nhuận, đồng thời làm gia tăng tầm ảnh hưởng của các công ty chỉ số. Doanh thu từ mảng chỉ số tại S&P Global, MSCI và FTSE Russell đã vượt hơn 1 tỷ USD trong 6 tháng đầu năm 2017, tăng mạnh so với mức 858 triệu USD cùng kỳ năm 2016.

Dù vậy, các công ty chỉ số vẫn phủ nhận việc họ chính là những người có khả năng can thiệp vào thị trường. Ông Mark Makepeace, Giám đốc điều hành FTSE Russell, cho biết công ty này chỉ nỗ lực thiết lập những tiêu chuẩn tối thiểu được các nhà đầu tư chấp nhận phổ biến để phân chia thành các chỉ số, và đảm bảo sự đồng thuận giữa các nhà đầu tư.

MSCI đã từng có thời gian dài vật lộn với quyết định có nên thêm các cổ phiếu ở thị trường Trung Quốc đại lục vào rổ chỉ số các thị trường mới nổi của mình hay không. Michael Buek, người từng có thời gian quản lý danh mục đầu tư chỉ số cổ phiếu tại Vanguard Group Inc, đã quan sát quá trình này, và cho biết ông đã không hề ngạc nhiên khi MSCI không hề có động thái nâng hạng với thị trường này giai đoạn 2014- 2016. Thời điểm đó, ông cho rằng các rào cản giao dịch và đầu tư tại Trung Quốc khiến tình trạng này còn kéo dài thêm nữa.

Tuy nhiên, cuối cùng thì MSCI cũng đã quyết định thêm các cổ phiếu lục địa Trung Quốc vào rổ chỉ số thị trường mới nổi trong kỳ xem xét tháng 6 năm nay. Lẽ dĩ nhiên, một số nhà đầu tư đã nhanh nhạy chớp lấy cơ hội từ trước, trong khi một số khác vẫn băn khoăn tại sao một thị trường bị kiểm soát dòng vốn chặt chẽ cùng nhiều hạn chế giao dịch với các nhà đầu tư nước ngoài như Trung Quốc lại được thêm vào. Một phần do quyết định của MSCI, kể từ tháng 6-2017 đến nay, chỉ số chứng khoán tổng hợp Thẩm Quyến đã tăng từ 1.773 điểm lên hơn 1.900 điểm sau khi đạt đỉnh 2.045 điểm ngày 13-11-2017.

Rủi ro bất cân xứng

Vì vậy, mặc dù tầm quan trọng của các benchmark là điều không phải bàn cãi, nhưng rủi ro thông tin bất cân xứng và quyền lực quá lớn của các công ty cung cấp chỉ số khiến nhiều thành phần tham gia thị trường bắt đầu xuất hiện bất đồng. Một số nhà quản lý quỹ, đặc biệt trong đó có cả những nhà quản lý quỹ đầu tư thụ động, thậm chí đã bắt đầu từ chối sử dụng các chỉ số do bên thứ ba (những công ty chỉ số) tính toán. Họ bắt đầu xây dựng benchmark riêng cho mình.

Kuwait, quốc gia Vùng Vịnh với hơn 4 triệu dân và GDP tăng trưởng khiêm tốn nhưng hiện đang chiếm tới 19% vốn hóa của chỉ số các thị trường cận biên MSCI - một trong những chỉ số ưa thích cho nhà đầu tư thụ động ưa thích rủi ro đổi lại lợi suất cao. Tuy nhiên, việc một quốc gia Vùng Vịnh nhỏ bé với nền kinh tế không có nhiều triển vọng này chiếm tới gần 1/5 vốn hóa của chỉ số thị trường cận biên MSCI khiến cho nhiều nhà đầu tư tập trung vào thị trường cận biên không mấy thích thú.

Nhiều nhà đầu tư cho rằng có những quốc gia xứng đáng chiếm tỷ trọng cao hơn trong các chỉ số thị trường cận biên. Ông Andrew Howell, một chiến lược gia tại Citigroup, cho rằng nhiều nhà đầu tư thị trường cận biên hiện nay ưa thích các thị trường như Việt Nam hay Bangladesh, những quốc gia với dân số lớn và nhiều tiềm năng phát triển, hơn là những thị trường như Kuwait.