Tổng thống Mỹ thừa nhận chính sách ngoại giao với Cuba phải thay đổi vì lỗi thời

Cuộc hàn gắn lịch sử

Mỹ - Cuba trở thành thù địch ngay sau cuộc cách mạng Cuba năm 1959, cuộc cách mạng đưa Fidel Castro, anh trai của Chủ tịch Raul Castro, lên nắm quyền. Washington và Havana không có mối quan hệ ngoại giao và Mỹ đã áp đặt lệnh trừng phạt thương mại với Cuba hơn 50 năm qua.

Bước đột phá lịch sử trong quan hệ Mỹ - Cuba bắt đầu từ mùa xuân 2013, khi Tổng thống Obama cho phép đàm phán bí mật với Havana, phương thức ông từng sử dụng để mở ra các vòng đàm phán hạt nhân với Iran. Vatican đã làm việc chặt chẽ với cả Mỹ và Cuba, đồng thời tổ chức các cuộc gặp giữa giới chức hai nước.

Tổng thống Mỹ Obama dự kiến sẽ có tuyên bố quan trọng về thay đổi trong chính sách với Cuba, trong đó có nới lỏng hạn chế đi lại và cấm vận kinh tế, trong khi Chủ tịch Cuba Raul Castro cũng dự kiến ra một tuyên bố về Mỹ cùng thời điểm.

Theo BBC, giới chức Mỹ đang tìm kiếm khả năng mở đại sứ quán ở Havana trong những tháng tới. Còn AP dẫn lời các quan chức Mỹ cho biết chính quyền Obama sẽ khởi động các cuộc đàm phán về bình thường hóa quan hệ giữa hai nước trong vài tuần tới.

Sau nhiều tháng đàm phán bí mật, với sự hậu thuẫn của Vatican và Canada, Tổng thống Mỹ Barack Obama và Chủ tịch Cuba Raul Castro đã  nhất trí về việc trao đổi tù nhân và thành lập các đại sứ quán, tiến tới bình thường hóa quan hệ giữa hai nước sau hơn 50 năm đóng băng.

Điệp viên Mỹ trong Bộ Nội vụ Cuba

Trong các cuộc đàm phán, Washington luôn nhấn mạnh việc trả tự do cho một gián điệp của Mỹ ngồi tù trong nhà giam Cuba trong gần hai thập niên qua. Và một điệp viên Mỹ vừa được Havana phóng thích sau gần 20 năm giam giữ từng là chuyên gia truyền thông trong Bộ Nội vụ Cuba.

Cá nhân chưa rõ danh tính này "là công cụ trong quá trình nhận diện và phá một số hoạt động tình báo của Cuba ở Mỹ", Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia James Clapper cho biết trong một thông báo.

Theo NBC News, điệp viên thuộc Cục Tình báo Trung ương (CIA) đã lấy cắp những thông tin bí mật ở Bộ Nội vụ Cuba và chuyển về cho các đồng nghiệp Mỹ. Ông ta bị bắt vào năm 1995 và bị kết án 25 năm tù vì tội gián điệp.

Giới chức Mỹ không tiết lộ danh tính của điệp viên này, nhưng cựu quan chức của Cục Tình báo Quốc phòng (DIA) Chris Simmons cho hay, ông ta là Rolando "Rollie" Sarraff Trujillo, được cho là 51 tuổi.

Simmons nói rằng ông đã biết danh tính của Sarraff từ lâu bởi điệp viên này đóng góp nhiều thông tin cho các vụ việc mà ông Simmons phụ trách. Simmons cũng là người điều hành "Bí mật Cuba", một trang web về tình báo Cuba.

Ông cho biết lý do duy nhất giúp Sarraff không bị tử hình là do gia đình ông ta có quan hệ với cơ quan tình báo Cuba. Sarraff được cho là một trong hai tù nhân Mỹ hồi hương hôm 17/12 sau khi Tổng thống Barack Obama tuyên bố bình thường hóa quan hệ kinh tế và ngoại giao với Cuba sau hơn nửa thế kỷ. Obama mô tả điệp viên này là "một trong những nhân viên tình báo quan trọng nhất mà Mỹ từng có ở Cuba".

Cả Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia (DNI) và CIA đều không xác nhận Sarraff có phải là điệp viên vừa được phóng thích trên hay không. Tuy nhiên, New York Times dẫn lời một quan chức cấp cao Mỹ cho hay đó chính là ông ta.

Sarraff được cho là một chuyên viên mật mã, làm việc tại Cục Tình báo Cuba, chịu trách nhiệm xử lý các đoạn thông tin được mã hóa mà các gián điệp Cuba ở nước ngoài gửi về Havana. "Những người làm việc giải mã này nắm giữ chìa khóa vào đất nước bởi họ biết rõ những sai sót trong hệ thống của bạn", AP dẫn lời Simmons nói. Sarraff cũng từng giúp Chính phủ Mỹ xâm nhập "Mạng lưới Ong bắp cày".

Theo NBC News, điệp viên CIA này đã lấy cắp những thông tin bí mật ở Bộ Nội vụ Cuba và chuyển về cho các đồng nghiệp Mỹ. Rolando Sarraff, cha của Rolando "Rollie" Sarraff Trujillo, là một trung tá về hưu thuộc lực lượng vũ trang Cuba, đồng thời là cựu nhà báo làm việc cho hãng thông tấn nhà nước Prensa Latina. Ông và vợ, bà Odesa Trujillo, không biết gì nhiều về các hoạt động của con trai.

Khi không thấy Sarraff gọi điện về nhà, ông bà đã đến nhà tù để xem liệu con trai mình có gặp vấn đề gì về sức khỏe không. Nhân viên ở đây nói với họ rằng đừng nên lo lắng và cho biết tình trạng của ông ấy chỉ có thể tốt hơn mà thôi.

Ông bà Sarraff sống ở khu Playa, gần Havana và hằng tuần thường tới thăm con trong nhà tù. Sarraff bị giam tại Villa Marista, nơi có mức độ an ninh cực kỳ nghiêm ngặt, nằm bên rìa thủ đô Havana. Sarraff thường gọi về cho gia đình vào buổi chiều, nhưng từ hôm 16/12 đến nay, cha mẹ ông ta chưa nhận được cuộc điện thoại nào.

"Ngoài kia người ta đang nhắc tới tên nó", AP dẫn lời mẹ của Sarraff nói tại ngôi nhà của họ ở Havana. "Tôi không quan tâm nó ở đâu, chỉ cần biết nó có khỏe hay không mà thôi".

"Chúng tôi đi tới mọi nơi nhưng họ đều nói không có thông tin gì", cha của Sarraff cho hay. Trong một thông cáo được phát đi sau đó, DNI cho biết điệp viên này đã cung cấp những thông tin dẫn tới việc xác định và buộc tội nhiều gián điệp trong các cơ quan cấp cao của Mỹ, trong đó có những thành viên thuộc "Nhóm 5 người Cuba".

Nhóm 5 người Cuba

Trong số những người làm việc cho Cuba bị đặc vụ phát hiện có một nhà phân tích cấp cao trong Cơ quan Tình báo Quốc phòng Mỹ và các thành viên trong một mạng lưới gián điệp trụ sở tại bang Florida có tên gọi "Mạng lưới Wasp". Cuba cũng nhấn mạnh yêu cầu thả ba thành viên trong mạng lưới. Các đặc vụ người Cuba đã ngồi tù 16 năm ở Mỹ.

Trong các cuộc đàm phán, vẫn còn những bất đồng chưa được giải quyết. Phía Cuba lặp lại lời kêu gọi Mỹ chấm dứt chương trình mà Cuba cho là nhằm lật đổ chế độ ở nước này. Washington không chấp thuận những yêu cầu trên vì cho rằng đó là để thúc đẩy dân chủ, một quan chức chính quyền Mỹ cho hay.

Vào đầu mùa hè năm nay, Giáo hoàng Francis từng gửi thư tới Tổng thống Mỹ Barack Obama và Chủ tịch Cuba Raul Castro kêu gọi họ trao đổi tù nhân, giải quyết trường hợp của tù nhân Alan Gross, nhà thầu phụ Mỹ ngồi tù ở Cuba 5 năm qua và thúc đẩy quan hệ gần gũi hơn.

Cuba bắt Gross, hiện 65 tuổi, từ năm 2009 và kết án 15 năm tù vì nhập khẩu công nghệ bị cấm và cố thiết lập dịch vụ Internet bí mật cho người Do Thái ở Cuba. Gross là người ủng hộ Do Thái và là một nhà tư vấn phát triển nghề nghiệp. Ông ta đi khắp nơi trên thế giới, thực hiện các hợp đồng tư nhân trước khi bị bắt ở Cuba. Gross chỉ đến Cuba một lần trước đây và không thông thạo tiếng Tây Ban Nha.

Gross làm việc cho Công ty Phát triển Phương án thay thế (DAI), có trụ sở tại Maryland, Mỹ. Công ty này đã ký kết một bản thỏa thuận trị giá 6 triệu USD với Cơ quan Viện trợ Quốc tế Mỹ (USAID) trong một đề án nhằm thúc đẩy dân chủ và hỗ trợ những người có bất đồng quan điểm chính trị. Gross ký hai hợp đồng cung cấp thiết bị viễn thông với DAI trong hơn 20 tháng với mức thù lao 590.000 USD.

Trong 5 chuyến bay tới Cuba năm 2009, Gross nhập các thiết bị kết nối vệ tinh và các công nghệ tiên tiến khác, đồng thời giúp cài đặt chúng tại các trung tâm của người Do Thái ở Havana, Santiago và Camaguey. Ông bị bắt tại phòng khách sạn vào ngày 3/12/2009, ngay trước khi về nước.

Gross kiện DAI và chính quyền Mỹ, đòi bồi thường 60 triệu USD vì cho rằng ông ta không nhận được thông tin đầy đủ về những mối nguy hiểm và tình trạng bất hợp pháp của nhiệm vụ được giao. Sau đó, Gross đã dàn xếp vụ việc với DAI bằng một khoản tiền chưa được tiết lộ.

Trong thời gian ngồi tù, Gross thay đổi từ một người làm kỹ thuật thông thường thành người phê bình gay gắt chính quyền Mỹ và Cuba. Tinh thần Gross suy sụp khi mẹ ông ta qua đời vì bệnh ung thư hồi tháng 6. Ngay sau đó, ông ta từ chối tiếp xúc với các bác sĩ, vợ và cơ quan phúc lợi Mỹ.

Theo ABC News, việc phóng thích Gross là kết quả của một quá trình "đối thoại bí mật giữa các cơ quan cấp cao nhất của chính quyền hai nước", kéo dài hơn một năm. Quá trình chuyển giao các tù nhân được hoàn thiện trong một cuộc gặp quan trọng ở Vatican, quan chức này nói. Hiện vẫn chưa rõ chính xác thời điểm diễn ra phiên họp.

Những người góp phần cho hành trình đến hòa bình

Vatican và Canada tổ chức hàng loạt cuộc đàm phán bí mật trong suốt hơn một năm qua, trở thành nhân tố quan trọng trong việc tiến tới bình thường hóa quan hệ ngoại giao Washington-Havana. Kể từ đó, "vấn đề này luôn nằm trên radar của Vatican", xuyên suốt trong quá trình chuyển tiếp từ Giáo hoàng Benedict XVI sang Giáo hoàng Francis, Thượng nghị sĩ Barbara Mikulski, bang Maryland, quê nhà của tù nhân chính trị Alan Gross vừa được Cuba trả tự do, nói.

Với chính quyền Obama, việc Gross ngồi tù là rào cản cả về thực tế lẫn chính trị để cải thiện quan hệ hai nước. Ngoại trưởng Mỹ John Kerry trong mùa hè vừa qua từng điện đàm 4 lần với người đồng cấp Cuba Bruno Rodriguez về vấn đề Gross. Ông Kerry nói với phía Cuba rằng nếu Gross có mệnh hệ gì thì mối quan hệ giữa Havana với Washington sẽ không bao giờ được cải thiện.

Nhưng cuối cùng sau nhiều tháng đàm phán bí mật ở Canada và Vatican đã đem lại kết quả vào ngày 17/12, khi Tổng thống Obama và Chủ tịch Raul Castro nói chuyện qua điện thoại gần một tiếng đồng hồ và đưa ra nhất trí cuối cùng về các bước để chấm dứt hơn nửa thế kỉ thù địch, định hình lại mối quan hệ ở bán cầu tây.

"Giáo hoàng Francis từng gửi thư cho Tổng thống Obama và Chủ tịch Cuba Raul Castro trong mùa hè vừa qua, kêu gọi một giải pháp cho vấn đề tù nhân và phát triển quan hệ song phương", Kenneth Hackett, Đại sứ Mỹ tại Vatican, nói. "Một quan chức cấp cao của Vatican cũng góp phần quan trọng vào động thái lịch sử này khi gặp gỡ các phái đoàn Cuba và Mỹ trong tháng 10, giúp các cuộc thảo luận kết thúc thành công".

Trong chuyến thăm tới Vatican hồi tháng 3, Tổng thống Obama đã có buổi thảo luận với Giáo hoàng Francis và tiếp tục phối hợp với tòa thánh, một quan chức Mỹ cho hay. Giáo hoàng nhận thấy ông Obama đang xem xét thay đổi trong chính sách với Cuba và tiếp cận tổng thống. Quan chức trên lưu ý rằng chính lời kêu gọi cá nhân hiếm hoi này đã tăng thêm động lực cho các cuộc đàm phán.

Đức hồng y người Cuba Jaime Ortega cũng đóng vai trò lớn trong các cuộc đàm phán trả tự do cho Gross, Thượng nghị sĩ Dân chủ Mỹ Richard Durbin, bang Illinois, cho biết. Theo Durbin, các cuộc đàm phán đã kéo dài hơn một năm.

"Sự ủng hộ của Giáo hoàng Francis và Vatican là điều quan trọng với chúng tôi", một quan chức cấp cao của Mỹ nói, đồng thời cho biết chính quyền Obama đã thông báo với người đứng đầu Giáo hội Công giáo La Mã về bước tiến ngoại giao giữa Mỹ với Cuba. "Tòa Vatican hoan nghênh thông tin này".

Các cuộc đàm phán cũng diễn ra trong nhiều tháng ở Canada, quốc gia vẫn duy trì quan hệ với Cuba.

Cuộc đối thoại trực tiếp đầu tiên giữa hai nước tại Canada diễn ra vào tháng 6/2013. Dẫn đầu phái đoàn Mỹ là Ben Rhodes, Phó cố vấn an ninh quốc gia Mỹ, trợ lý thân cận của ông Obama, và Ricardo Zuniga, chuyên gia về Mỹ-Latin trong Hội đồng An ninh Quốc gia của Nhà Trắng.

Hiện chưa rõ danh tính các thành viên trong phái đoàn Cuba trong cuộc gặp này. Ông Obama cho hay những thay đổi này là "quan trọng nhất" trong chính sách của Washington với Havana trong hơn 50 năm qua. Mỹ cũng dự kiến mở Đại sứ quán ở thủ đô Havana trong vài tháng tới.

"Chúng ta sẽ chấm dứt cách tiếp cận lỗi thời mà nhiều thập kỷ qua đã thất bại trong việc thúc đẩy lợi ích của chúng ta, và thay vào đó chúng ta sẽ bắt đầu bình thường hóa quan hệ giữa hai nước", ông Obama nói. Ông đã chỉ đạo Ngoại trưởng John Kerry bắt đầu các cuộc thảo luận nhằm tái lập quan hệ ngoại giao với Cuba.

“Cả người Mỹ và Cuba đều không được gì từ một chính sách cứng nhắc được áp đặt từ trước khi hầu hết chúng ta ra đời", Tổng thống Mỹ cho biết. Ông mô tả các bước đi đang được thực hiện để cải thiện quan hệ là sự khởi đầu của một "chương mới".

Chủ tịch Castro hoan nghênh những động thái của Mỹ trong bài phát biểu trên truyền hình. Ông cho hay đây là điều mà quốc gia của ông đã mong chờ từ lâu và kêu gọi Washington dỡ bỏ lệnh cấm vận thương mại và kinh tế đối với Cuba. Lịch sử quan hệ Mỹ và Cuba đã chính thức bước sang một trang mới với sự mong mỏi không chỉ của nhân dân hai nước mà còn của nhân dân yêu hòa bình trên khắp thế giới.