Vàng lệch khủng, ai trục lợi?

Trong khi nhiều doanh nghiệp ám chỉ lợi khủng thuộc  SJC thì Công ty SJC thẳng thừng tuyên bố, họ không có lợi gì ngoài tiền phí gia công 50.000 đồng mỗi lượng. 

Vậy là quả bóng lợi khủng thấy rõ, nhưng ai cũng đá đi và bảo "không phải của tôi"!

400 nghìn và 6 triệu

Hồi mới đảm nhận chức Thống đốc NHNN Việt Nam, ông Nguyễn Văn Bình từng nói, mức chênh lệch giữa giá vàng trong nước với thế giới khoảng 400 nghìn đồng/lượng là hợp lý.

Nhưng cũng từ đó tới nay, con số 400 nghìn vẫn chỉ là điều gì đó xa vời. Sau quãng thời gian chênh lệch ở mức 3 - 4 triệu đồng/lượng thì tuần này, khoảng cách đã bứt phá tới hơn 6 triệu đồng/lượng, gấp 15 lần con số Thống đốc Bình đưa ra.

Kể từ khi SJC được xác định là thương hiệu vàng miếng quốc gia, sự chênh lệch giữa SJC với phần còn lại không những không thể thu hẹp mà ngày càng giãn rộng khoảng cách. Rất nhiều ý kiến cho rằng, việc quy định SJC là thương hiệu vàng miếng quốc gia đã đem lại lợi ích cho Công ty SJC và làm phương hại đến lợi ích các thương hiệu vàng miếng khác. Tuy nhiên, trả lời công luận, đích thị SJC đã "phản pháo", nói rằng sau Nghị định 24, Công ty SJC đã bàn giao tất cả khuôn dập (cũ và mới) cho NHNN quản lý.

Mỗi khi sản xuất phải có giấy phép của NHNN, khi đó NHNN chi nhánh TP Hồ Chí Minh bàn giao khuôn và SJC sản xuất gia công dưới sự giám sát của tổ giám sát NHNN. SJC than: Công ty SJC không hưởng lợi được gì ngoài tiền công là 50.000 đồng/lượng và viện dẫn sau Nghị định 24, doanh thu, sản lượng, lợi nhuận của Công ty SJC sụt giảm 65% so với năm 2011…

SJC không hưởng lợi, vậy thì món lợi kếch xù là khoản chênh khủng giữa SJC với phần còn lại và chênh giữa giá vàng trong nước với thế giới rơi vào túi ai? Tổng Giám đốc SJC, ông Đỗ Công Chính tiết lộ: "Khi giá vàng SJC và thế giới chênh nhau 3-5 triệu đồng/lượng, thì chính những đơn vị đặt Công ty SJC gia công hưởng lợi chứ không phải bản thân SJC".

Xem ra đang tồn tại mâu thuẫn khi không ai tự nhận mình được hưởng lợi. Công ty phi SJC thì quả quyết SJC hưởng lợi, còn đích thị SJC lại nói không có lợi gì ngoài 50 nghìn tiền gia công, mà lợi nhuận ấy lại thuộc về… công ty đặt SJC gia công! Vậy là, quả bóng lợi nhuận kếch xù dù rõ ràng, thế mà nằm trong chân ai lại không biết, ai cũng tự đá nó đi, bảo không phải của mình.

Chỉ điều ấy thôi đã thấy sự rối rắm và không minh bạch của thị trường vàng nội địa. Để được đúc vàng mang nhãn SJC, các công ty phải có trong tay "quota" từ NHNN và thực hiện dưới sự giám sát của tổ chuyên gia.

Về lý thuyết, việc quản lý, cấp quota là cần thiết để tăng cường vai trò quản lý nhà nước với thị trường vàng, đặt doanh nghiệp vào vòng quản chặt từ nguồn cung, tránh việc mạnh ai người làm. Thế nhưng, quota bản chất là cơ chế xin - cho và rất khó để nói rằng, không có gì mập mờ trong việc này.

Trong khi đó, ngoài việc thuê gia công 50.000 đồng/lượng cho Công ty SJC, các doanh nghiệp còn mất thêm tiền vận chuyển vàng từ Hà Nội vào TP. Hồ Chí Minh để dập, sau đó, doanh nghiệp lại vận chuyển vàng từ Nam ra Hà Nội. Theo tính toán, tổng các chi phí để gia công một lượng vàng miếng sang SJC với lộ trình vòng vèo như vậy mất khoảng 100.000 đồng/lượng.

Thị trường vàng trong nước đang tạo nhiều dấu hỏi lớn.

Cơ chế độc quyền

Rõ ràng, cơ chế độc quyền đã khiến các doanh nghiệp đi qua nhiều cửa, nhưng đồng thời cũng kiếm được lãi lớn khi chỉ cần thay cái chữ từ phi SJC sang SJC. Và trong bối cảnh chênh lệch giá quá lớn, gấp 15 lần cho phép càng làm lợi cho doanh nghiệp đúc vàng và kinh doanh vàng SJC quá nhiều.

Trong bối cảnh thị trường liên thông và rất nhạy bén hiện nay, chúng tôi cho rằng, việc NHNN tăng cường quản lý thị trường vàng là cần nhưng nên tách bạch chức năng quản lý với chức năng kinh doanh, không nên ôm "hai trong một". Cần tổ chức và quản lý sàn giao dịch vàng tập trung, đồng thời chính sách thiết lập, quản lý và vận hành sàn vàng phải thực sự minh bạch, ổn định và liên thông với thế giới, không để giật cục, một mình một kiểu.

Hiện nay, các doanh nghiệp đều muốn quota có lợi cho mình, và để làm được điều đó thì họ hiểu phải thực hiện bằng chiêu thức gì. Chính bởi vậy, những tưởng con đường dài 1.700 km để đưa vàng từ Bắc vào Nam đúc chữ SJC đã là gian nan, nhưng xem ra cái đường vòng không có trên bản đồ lại khó lường hơn nhiều. Chính cơ chế đó tạo tâm lý bất ổn và là môi trường thuận lợi nuôi dưỡng hành vi trục lợi.

Để thị trường vận hành thực sự minh bạch, xóa bỏ lợi ích nhóm và những hình thức có tính riêng biệt, chúng tôi không bàn lại việc tại sao SJC là thương hiệu vàng miếng quốc gia, cũng như không xét lại việc quản lý vàng miếng. Những lý lẽ, căn cứ đều đã được NHNN công bố và xét trên cơ sở lý luận, đó là sự cần. Vấn đề là NHNN cần công bố lộ trình các tiến trình quản lý và cách quản lý giá vàng sao cho minh bạch. Chúng tôi không tán đồng quan điểm một số ý kiến nói rằng, vàng trong nước và thế giới đều phải buông lỏng để đảm bảo đúng tính thị trường tự do.

Vấn đề là quản lý vàng nhưng không thể độc quyền. Giữa độc quyền nhà nước và độc quyền doanh nghiệp trong lĩnh vực này nhiều khi không dễ rạch ròi. Xăng dầu, điện độc quyền, hệ lụy đã thấy rõ. Vàng phải đảm bảo tính cạnh tranh lành mạnh. Trên thế giới có ngân hàng nào độc quyền nhập khẩu nguyên liệu, sản xuất, sau đó đấu giá để cung cấp nguồn cung vàng cho thị trường?

Nếu ở ta NHNN lại kiêm tất cả vai trò này thì sự lẫn lộn giữa vai trò quản lý và kinh doanh là khó tránh khỏi, mà một khi đã dính đến kinh doanh, tức là lợi nhuận, thì chức năng quản lý tất sẽ bị tác động do mâu thuẫn lợi ích chung và riêng, lợi ích toàn cục và cục bộ.

Chuyên gia Ngô Trí Long. "Nguyên tắc cao nhất của NHNN khi tham gia thị trường vàng là phải bảo đảm dự trữ ngoại hối quốc gia, không được lỗ. Do vậy, dù NHNN có tiếp tục đấu thầu vàng thì chênh lệch giá vàng trong nước so với giá vàng thế giới khó có thể giảm xuống… Để bình ổn thị trường vàng, NHNN nên trở về với các nhiệm vụ cố hữu của một ngân hàng trung ương trong việc điều tiết chính sách tiền tệ và cải thiện tình trạng vĩ mô, không tham gia sản xuất kinh doanh".