"Mế Mường" và kỷ lục 1000 ca đỡ đẻ

Duyên với nghề đỡ đẻ

Học y từ hồi còn là cô dân quân xinh đẹp phải gánh gạo, tải đạn cho chiến dịch Điện Biên Phủ. Lúc trở về quê hương, cô "dân y" ấy không những đỡ đẻ giỏi, mà còn cứu được rất nhiều trẻ sơ sinh do bị đẻ ngạt.

Từ Hà Nội vượt hơn 100km về vùng núi của huyện Thạch Thành, chúng tôi được người dân xứ Mường nơi đây giới thiệu về một bà mế chuyên đỡ đẻ cho người dân. Theo lời chị Linh là một người ở trong bản, thì mế Hiên đã đỡ đẻ trên 1.000 ca, kể cả đẻ khó và đẻ dễ. Vì tò mò và muốn khám phá phương pháp đỡ đẻ thủ công, cùng những ký ức về một nghề mà ít ai biết đến này nên chúng tôi quyết định tìm gặp mế Hiên.

Cũng xin thưa rằng, trên đất nước Việt Nam chưa thấy ai có kinh nghiệm đỡ đẻ và đạt được số lượng lớn như mế Hiên, khi được chúng tôi hỏi chuyện, mế Hiên bảo: "Ở mấy cái bản lân cận này, hầu như đều do tôi đỡ đẻ cả. Có hôm trời mưa bão, sấm chớp, thậm chí hai đến ba giờ sáng, tôi cũng phải xách đèn pin đi đỡ đẻ vì có người gọi gấp".

Duyên đến với nghề là từ khi mế Hiên được cử đi học một lớp "dân y" ở Bệnh viện Thanh Hóa lúc chưa tròn 18 tuổi. Lớp học vội vàng này nhằm đào tạo y tá, phục vụ sức khỏe cho dân quân thồ hàng hóa lên chiến dịch Điện Biên Phủ. Trong lớp học đó mế Hiên cũng chỉ được tập huấn sơ qua về cách đỡ đẻ. Ấy vậy mà khi trở về quê hương, do mát tay nên mế Hiên trở thành nức tiếng ở khắp vùng.

Thời đó, cô Hiên cũng như bao người khác, lớn lên theo tiếng gọi của thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Mỹ và xung phong đi chiến trường làm nhiệm vụ vận chuyển hàng hóa từ hậu phương ra tuyền tiến. Trong đơn vị, cô thiếu nữ ấy vừa hoạt bát trong mọi công việc, vừa là y tá của tiểu đoàn nên ai cũng quý. Mặc dù chiến trường khốc liệt nhưng chưa lúc nào cô thiếu nữ người Mường chịu khuất phục, than thở. Trong tiểu đội chẳng may có ai bị thương do trúng đạn hoặc bị ốm đau là cô y tá ấy chạy đến băng bó và khám chữa ngay.

Có một kỷ niệm mà đến giờ cô y tá năm xưa vẫn còn nhớ như in: "Hôm đó, đơn vị chúng tôi phải nghỉ lại ở bản Lát, đây là địa bàn biên giới giáp Lào. Buổi tối, tôi cùng ba đồng chí được sắp xếp ngủ ở nhà dân, trong nhà lại có một phụ nữ đau đẻ. Là y tá của tiểu đoàn, không còn cách nào khác nên tôi đành phải ra tay đỡ đẻ. Trong ánh đèn dầu, tôi vẫn dụng hết các kiến thức đã được học, sau một hồi loay hoay thì đứa trẻ cũng chào đời.

Dụng cụ chỉ có một chiếc ống lắng và kéo để cắt rốn.

Khi đỡ đẻ xong, tôi nhìn lên đỉnh núi thì thấy ánh trăng vào cuối tháng tư chỉ còn bằng cây sào, chắc là vào khoảng 3 giờ sáng. Mọi người thấy tôi đỡ đẻ thành công nên ai cũng vui mừng. Đến ngày hôm sau khi chia tay đơn vị, gia đình họ còn biếu mười bò gạo để tỏ lòng thành".

Nghề đỡ đẻ cũng lắm công sức

Sau khi phục viên, mế Hiên trở về quê hương, cô "dân y" năm xưa được giới thiệu kết nạp vào Đảng. Thời kỳ đầu, cô được bầu làm Bí thư chi bộ của bản, công việc tưởng chừng như đơn giản nhưng cực kỳ khó khăn. Bởi cô vừa đỡ đẻ, vừa làm công tác tuyên truyên kế hoạch hóa cho người dân đẻ ít. Dân bản ở đây chủ yếu là người dân tộc, họ đẻ nhiều, thậm chí có nhà từ 9 đến 10 người con.

Thấy được sự nhiệt huyết, dân trong bản ai cũng tin tưởng và muốn mế Hiên đỡ đẻ bằng được: "Khắp làng trên xóm dưới ai cũng biết tôi đã từng là y tá phục vụ bộ đội kháng chiến chống Pháp nên họ cứ đến nhà mời bằng được tôi đỡ đẻ. Có hôm phải đỡ đến hơn 10 ca, khiến toàn thân mệt lử. Thời kỳ ấy, người dân đẻ nhiều mà làm gì có trạm y tế như bây giờ à chú, tất cả đều phải dùng thủ công cả" - Mế Hiên phân trần.

Đồ nghề đi đỡ đẻ của mế Hiên chỉ có một chiếc ống lắng và hai cái kéo để cắt rốn. Kỷ vật ấy cực kỳ quan trọng vì mế Hiên cất giữ từ hồi còn học lớp y tá. Trong bản mỗi khi có ai gọi đỡ đẻ là mế lại mang những vật đó đi cùng. Với một người có 60 năm kinh nghiệm đỡ đẻ như mế Hiên, chỉ cần đặt ống lắng vào bụng là có thể đoán biết được cái thai đó đẻ khó hay dễ. Nếu lắng tai cảm nhận được chân quẫy đạp phía dưới bụng, chắc chắn thai nhi sẽ đưa chân ra trước. Theo mế Hiên, khó nhất là những ca đẻ ngang chẳng may để thai nhi thò tay ra ngoài, những trường hợp như vậy phải xoay lại mới đẻ được.

Từ khi đỡ đẻ, mế Hiên chưa để một ca nào bị ngạt thở hoặc tử vong. Trong vùng người dân đẻ rất nhiều, tuy nhiên để tìm một người có kinh nghiệm làm bà đỡ thì chỉ đếm trên đầu ngón tay. Cơ sở y tế của huyện thì xa bản, xa làng, hầu như không mấy ai xuống bệnh viện đợi đẻ như bây giờ. Dân bản cũng trở thành thói quen, biết mế Hiên nhiệt tình nên ai cũng muốn mế đỡ. Chỉ cần có sự hiện diện của mế Hiên là thai phụ cùng những người thân trong gia đình bớt đi phần nào lo lắng vì ít khi có ca nào phải mang đi bệnh viện mổ đẻ.

Không những đỡ đẻ giỏi, mế Hiên còn cứu sống được nhiều trường hợp bị đẻ ngạt. Có một trường hợp thập tử nhất sinh ở bản Đồng Chư, đến giờ mế vẫn không thể nào quên được: "Sáng sớm hôm ấy, tôi đang giặt đồ ở bờ suối thì đứa con hốt hoảng chạy ra bảo phải về ngay, nhà bác Sáng ở làng dưới có trẻ sơ sinh bị đẻ ngạt. Tôi vội chạy xuống thì ai cũng khóc âm lên, đứa bé ấy đã đưa ra cối xay lúa chuẩn bị đi chôn. Tôi mở đùm ra kiểm tra thì toàn thân cháu tím tái, duy chỉ có vùng tim là vẫn còn ấm. Tôi vận dụng phương pháp thổi ngạt, sau một hồi thì cháu dần hồi lại và khóc thét lên. Cũng may hôm ấy tôi còn đến nhanh nếu không thì tính mạng đứa trẻ sẽ không biết ra sao".

Bà Hiên nói về cây kéo cùng chiếc ống lắng từ hồi đi học lớp dân y.

Phương pháp thổi ngạt của mế Hiên là lấy một mảnh vải mỏng đặt vào mồm đứa bé, đồng thời lấy hơn thổi đều xuống phổi, vừa thổi vừa lấy tay vuốt xuôi xuống lồng ngực. Cứ thực hiện những động tác này, mế sẽ cứu được trẻ sơ sinh do bị ngạt thở. Ngay sau khi cứu sống được bé trai ở dưới bản, ông Sáng liền đặt tên con là Bùi Văn Công. Hiện anh Công đã thành lập gia đình và sinh được hai con nhỏ. Anh luôn coi mế Hiên là người mẹ nuôi vì đã có công ơn cứu mình. 

Mặc dù đã từng cứ sống trẻ bị ngạt thở, đỡ đẻ rất nhiều thế hệ ở trong các bản làng, Thế nhưng, mế Hiên không coi đây là một nghề mưu sinh mà chỉ muốn thành tâm giúp đỡ người dân. Mế Hiên tâm sự: "Với tôi, đây không phải là một nghề kiếm sống, mình chỉ làm phúc giúp đỡ bà con. Ai thành tâm chỉ cần mua chai rượu, lạng chè đến thăm hỏi sức khỏe là tôi vui lắm rồi".

Hiện xã Thành Công đã có một trạm y tế khang trang, bà con dân tộc trong các bản làng không phải lo bà đỡ đẻ như những năm về trước nữa. Tuy nhiên, khi nhắc đến mế Hiên, người đã có công đỡ đẻ, đạt thành tích với số lượng cao thì vùng núi miền Tây xứ Thanh này không ai sánh bằng. Hiện tại, dù tuổi đã cao nhưng mế Hiên vẫn còn minh mẫn, sẵn sang đi đỡ đẻ nếu gia đình nào có nhu cầu.

Trao đổi với Trưởng thôn Bất Mê, ông Quách Văn Hưng cho biết: "Bà Hiên là một người đỡ đẻ chuyên nghiệp và có kinh nghiệm. Chính tôi sinh ra cũng được bà Hiên đỡ đẻ, sau này mấy đứa con của tôi cũng do bà đỡ luôn. Được cái bà mát tay nên hầu như mấy bản xung quanh đều nhờ bà Hiên đỡ đẻ hết. Đặc biệt, khi đỡ đẻ xong bà Hiên không màng ơn huệ, hay danh lợi gì mà chỉ xuất phát từ cái tâm của mình"