Phải thi kiến thức... mới được bán hàng rong

Theo Thông tư liên tịch số 13/2014 về phân công quản lý an toàn thực phẩm giữa ba Bộ là Bộ Y tế, Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn (có hiệu lực từ ngày 26/5), thì chủ cơ sở và người trực tiếp sản xuất kinh doanh sẽ phải trải qua phần kiểm tra kiến thức an toàn thực phẩm, phải trả lời được 80% câu hỏi ở hai phần kiến thức chung và kiến thức chuyên ngành mới được cấp xác nhận kiến thức về an toàn thực phẩm và phải có xác nhận này thì các chủ cửa hàng mới được tiếp tục kinh doanh.

Đây là một việc làm quan trọng để hạn chế tình trạng mất an toàn thực phẩm như hiện nay. Song thực tế, việc thực hiện liệu có khả thi khi ở Việt Nam có hàng vạn hộ bán cơm bụi, hàng ngàn người bán hàng rong?

Thi thế nào?

Theo Thông tư liên tịch số 13/2014, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn có trách nhiệm quản lý an toàn thực phẩm với các mặt hàng: ngũ cốc, rau củ quả, chè, cà phê, sữa tươi nguyên liệu, trứng, thịt tươi và đông lạnh, phụ phẩm ăn được của gia súc gia cầm, sản phẩm chế biến từ thịt, thủy sản, các thực phẩm có chứa thủy sản, các loại sản phẩm có chứa thịt như xúc xích, jambon, thực phẩm biến đổi gen...

Bộ Công thương chịu trách nhiệm quản lý an toàn thực phẩm các mặt hàng: bia, rượu, nước giải khát, một số loại sữa đã qua chế biến (không gồm sữa bổ sung vi chất, thực phẩm chức năng), bột, tinh bột, bánh, mứt, kẹo...

Bộ Y tế sẽ  có trách nhiệm quản lý an toàn thực phẩm các mặt hàng: nước uống đóng chai, nước khoáng thiên nhiên, thực phẩm chức năng, phụ gia và chất hỗ trợ chế biến thực phẩm, nước đá uống và các sản phẩm khác không có trong danh mục quản lý của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công thương.

Từ 26/5/2014, những người bán hàng rong cũng phải có giấy xác nhận vệ sinh an toàn thực phẩm.

Thông tư liên tịch này sẽ có hiệu lực từ ngày 26/5. Theo đó, chủ cơ sở và người trực tiếp sản xuất kinh doanh sẽ phải trải qua phần kiểm tra kiến thức an toàn thực phẩm, phải trả lời được 80% câu hỏi ở hai phần kiến thức chung và kiến thức chuyên ngành mới được cấp xác nhận kiến thức về an toàn thực phẩm. Để đáp ứng một trong những điều kiện cần và đủ, được cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm thì chủ cơ sở sẽ được mời đến chính quyền địa phương học kiến thức về an toàn vệ sinh thực phẩm. Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), Cục Quản lý chất lượng nông lâm sản và thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) sẽ là các cơ quan đầu mối tổ chức việc cấp giấy xác nhận.

Theo ông Nguyễn Việt Cường, Chánh Thanh tra Sở Y tế Hà Nội cho biết: "Từ một tháng nay, Chi cục An toàn thực phẩm Hà Nội đã triển khai, tập huấn về kiến thức an toàn thực phẩm cho các cơ sở. Thực tế, từ trước đến nay, theo Luật An toàn thực phẩm và các văn bản hướng dẫn, thì chủ cơ sở, những người trực tiếp tham gia chế biến thực phẩm sẽ phải trải qua lớp tập huấn về kiến thức an toàn thực phẩm và kiểm tra sức khoẻ định kỳ. Đó là một trong những điều kiện cần và đủ đi kèm với các điều kiện khác (thẩm định cơ sở) thì cơ sở đó mới được cấp giấy chứng nhận an toàn vệ sinh thực phẩm. Với quy định tại Thông tư số 13/2014, sau một đợt triển khai, tập huấn xong thì phải có bài thu hoạch là hướng tới mục tiêu thực phẩm an toàn đến tay người tiêu dùng. Nếu chưa đạt thì, chủ cơ sở kinh doanh phải học lại, thi lại cũng là bình thường".

"Thí sinh" bức xúc

Từ khi có thông tin về cuộc thi này, những tưởng những người bán hàng rong sẽ phải lo sốt vó để "đi học". Thế nhưng không, qua khảo sát tại một số chợ trên địa bàn Hà Nội, nhiều hàng rong vẫn không hề biết về thông tin các khóa học hay chuyện thi cử. "Tôi không biết" đó là câu trả lời của hầu hết những chủ cơ sở kinh doanh nhỏ lẻ, các hàng quán vỉa hè khắp Hà Nội theo khảo sát của phóng viên CSTC khi Thông tư liên tịch số 13-2014 chưa đầy chục ngày nữa là có hiệu lực, đồng thời cũng không ai cho biết mình nhận được thông báo gì từ UBND phường liên quan đến vấn đề này.

Theo cô Toan (Đan Phượng - Hà Nội) một người chuyên bán rau dọc khu chợ Nghĩa Tân cho biết: "Tôi bán rau ở đây đã hơn chục năm nay, người ta vẫn mua đầy ra đấy, có ai bị gì đâu mà phải thi với cử. Tôi cũng chẳng biết gì về chuyện đi học, thi thoảng cũng có người về tuyên truyền vệ sinh an toàn thực phẩm. Nhưng mình đem rau nhà trồng ra bán chứ có phải đi đánh hàng không rõ nguồn gốc về bán đâu mà phải lo...". Cũng như chị Toan, nhiều người bán hàng rong với đủ các loại mặt hàng thực phẩm đều tỏ thái độ không vừa ý về cuộc thi này. Hầu hết họ đều cho rằng việc an toàn thực phẩm nên dừng ở việc tuyên truyền, thông tin tới từng địa phương là đủ.

Chủ quán ăn vỉa hè cũng phải học và viết “bài thu hoạch”, nếu không đạt sẽ phải thi lại.

Ngoài các gánh hàng rong, ngay cả các cửa hàng ăn tại chỗ dường như cũng rất thờ ơ với chuyện thi cử và đi học. Theo chị Giang, một chủ hàng bún ở phố Thái Thịnh cho biết: "Tôi mải bán hàng có để ý sách báo gì đâu. Với lại làm gì có thời gian mà đi học. Cả ngày tối mắt tối mũi với cái quán ăn này. Mà có đi học kiểu gì người ta chẳng bảo là phải đeo găng tay, hàng bán phải có nhãn mác đàng hoàng. Nhãn mác hàng hóa thì cứ kiểm tra đi thì biết, có đầy đủ cả. Ôi dào, quan trọng là người bán hàng có thực hiện không, chứ nếu đã muốn thực hiện thì kiểu gì họ chả biết là làm thế nào cho hợp vệ sinh, không mất an toàn thực phẩm".

Còn chị Hà chuyên bán đồ ăn nhanh ở Nghĩa Tân cho hay: "Tôi cũng nghe nói đến lớp học về kiến thức vệ sinh an toàn thực phẩm, nhưng thấy bảo phải đóng tiền, mà học lại như "cưỡi ngựa xem hoa" nên chẳng ai màng đến. Mà bảo có giấy xác nhận này mới được kinh doanh, nhưng ai đảm bảo là sau khi có giấy thì các cơ sở này sẽ bán hàng an toàn".

Quan trọng là ý thức

Không thể phủ nhận được tầm quan trọng của việc cấp phép kinh doanh và an toàn vệ sinh thực phẩm. Ở các nước phát triển, với những nhà hàng bán đồ ăn, chuyện an toàn vệ sinh thực phẩm luôn đặt lên hàng đầu. Mỗi năm đều có nhiều đợt kiểm tra đột xuất nhà bếp, kho thực phẩm và nhất là độ an toàn của thực phẩm đó. Thậm chí nhiều nhà hàng chỉ cần có chuột bọ là đã bị tước giấy phép mở hàng ăn và phải đóng cửa vĩnh viễn. Nói như vậy chỉ để ví dụ cho một quy trình bảo vệ an toàn cho người tiêu dùng cực kì tốt của nước bạn. Nhưng đặt vào tình hình thực tế của nước ta, rất khó để có thể làm được như vậy.

Điều khó khăn thứ nhất chúng ta gặp phải chính là từ ý thức của người bán hàng và cả ý thức của người mua hàng. Có cung ắt có cầu, như các gánh hàng rong, thực phẩm không thể kiểm định hết được nên dù họ có bán đồ không sạch thì vẫn có người mua. Hàng ăn cũng vậy, nếu không vào tận bếp ăn để xem thì chúng ta cũng không thể biết được món ăn được chế biến bẩn đến mức nào. Nhưng chẳng khách hàng nào lại phải tìm về tận nơi trồng rau để xem rau có sạch không hay vào tận bếp để xem chủ quán nấu nướng.

Theo chị Phạm Thúy Hạnh (Cầu Giấy - Hà Nội), một người thường xuyên mua đồ ở chợ Nghĩa Tân cho biết: "Tôi cũng chỉ biết mua thực phẩm về rồi rửa thật sạch thôi. Giờ mọi người phải biết tự bảo vệ mình chứ ai mà biết được rau củ họ bán ngoài chợ có sạch hay không. Giờ thật giả lẫn lộn, lắm lúc đồ ăn quảng cáo là sạch còn chẳng đạt an toàn vệ sinh thực phẩm chứ đừng nói đồ bán rong...".

Hầu như những người bán hàng đều không biết đến thông tin phải thi kiến thức.

Trên thực tế, ở nước ta có hàng nghìn người chuyên bán hàng rong, nay chuyển địa điểm, mai đổi thời gian. Đó cũng là khó khăn thứ hai chúng ta gặp phải khi muốn đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm cho người dân. Hầu hết các gánh hàng rong này đều bán đồ nhà làm được hay mua buôn ở các chợ đầu mối. Không ai biết họ trồng rau ở nhà ra sao, họ mua rau ở chỗ nào mà đề phòng. Dù họ có thi, có biết được quy trình sản xuất sạch ra sao thì cũng đâu chắc chắn họ bán thực phẩm sạch.

Cùng với đó, chính những gánh hàng rong này cũng là khó khăn của cơ quan chức năng khi cấp phép an toàn thực phẩm vì rất khó kiểm tra họ định kì mỗi năm như các cửa hàng ăn. Hơn nữa, các cửa hàng ăn dù được kiểm tra nhưng cũng chưa chắc đã đảm bảo an toàn thực phẩm, huống chi là hàng rong! Không thể phủ nhận tầm quan trọng của việc kiểm tra an toàn thực phẩm thường xuyên nhưng điều chúng tôi muốn nói ở đây là tính hiệu quả của phương pháp thi cử liệu có đi đến đâu?

Sau khi khảo sát tại các khu chợ, nhiều người dân cũng cho rằng, cuộc thi này tính hiệu quả không cao, rồi sẽ trôi vào quên lãng. Điều này lại nhắc tôi nhớ đến Thông tư 30 cũng của Bộ Y tế, có hiệu lực cách đây một năm với quy định người bán hàng rong phải khám sức khỏe và hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc nguyên liệu, có đủ nước sạch đạt tiêu chuẩn quốc gia, đủ trang thiết bị và dụng cụ chế biến thực phẩm... Những quy định đó, cái thì bị bãi bỏ, cái thì hoàn toàn bị lãng quên khi không một cơ quan chức năng nào đủ thời gian đi kiểm tra, xử phạt những người bán hàng rong chưa được kiểm tra sức khỏe. Và thậm chí, hàng trăm hàng ngàn người bán hàng rong ngoài kia vẫn còn chưa biết đến "mặt mũi" Thông tư 30 ra làm sao. Vậy thay vì tổ chức những cuộc thi như vậy, chúng ta nên có phương pháp tuyên truyền để người bán hiểu được trách nhiệm của mình đối với mọi người. Còn đối với người mua, cũng phải tuyên truyền để họ tự nâng cao khả năng bảo vệ mình trước thực phẩm bẩn, đó cũng là một cách đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và loại các hàng quán bán thực phẩm mất an toàn ra khỏi cẩm nang mua sắm...