Truyền hình thực tế cho trẻ em: Ngày càng thương mại hóa

• Khi truyền hình thực tế khai thác nhân vật... quá đà
• Nhiều thách thức từ “Bão” truyền hình thực tế

Điều đáng nói là, những chương trình này không nghiêng về tính giáo dục, mà chủ yếu là giải trí, khai thác các khả năng của trẻ em cho những mục đích thương mại của nhà sản xuất.

Ở một vài chương trình chúng ta thấy, cuộc sống tâm lý và cả cuộc sống riêng tư của những đứa trẻ bị khai thác triệt để cho mục đích kiếm tiền của nhà sản xuất.

Đừng biến trẻ em thành cỗ máy kiếm tiền

Hầu như chương trình truyền hình thực tế dành cho người lớn nào nếu thành công, sau đó cũng sẽ lập tức đẻ ra một phiên bản dành cho trẻ em. Bắt đầu từ chương trình "Giọng hát Việt" mùa đầu tiên dành cho người lớn thành công vang dội.

Trẻ em luôn cần những sân chơi lành mạnh, bổ ích.

Phiên bản nhí của chương trình được xây dựng sau đó cũng giành được sự quan tâm không kém của khán giả. Thậm chí khán giả còn thích thú chương trình dành cho trẻ em hơn, vì yếu tố hồn nhiên, bất ngờ, không sắp đặt kịch bản trước ở các thí sinh nhỏ tuổi, điều mà trong các chương trình dành cho người lớn khó có thể mang lại.

Hiện nay, sơ sơ trên các kênh truyền hình, chúng ta có thể kể tên các chương trình khai thác đối tượng dự thi là trẻ em như "Giọng hát Việt nhí", "Chung sức Kids", "Bước nhảy hoàn vũ nhí", "Gương mặt thân quen nhí", "Người hùng tí hon", "Đồ rê mí", "Tìm kiếm tài năng MC nhí - Young MC Talent", "Young hit Young beat - Nhí tài năng", "Con biết tuốt", "Bố ơi, mình đi đâu thế?", "Cha con hợp sức" "Siêu nhí tranh tài"…

Ngoài ra, trong một số "sân chơi" khác như "Tìm kiếm tài năng Việt", "Thách thức danh hài"... cũng có không ít trẻ em tham gia trong vai trò thí sinh. Đa phần các chương trình đều xoay quanh những cuộc tranh tài về năng khiếu múa, hát, nhảy, diễn kịch... cho các em dưới danh nghĩa tìm kiếm tài năng.

Một số chương trình khai thác yếu tố giải trí thông qua mối quan hệ con trẻ với bố mẹ. Mục đích ban đầu của nhà sản xuất đề ra thường rất thuyết phục, là nâng cao tính hiểu biết, sự tự tin cũng như phát triển các tài năng riêng của trẻ, nhưng trong quá trình sản xuất, mục đích ban đầu đó dần biến mất, thay vào đó là tính thương mại được đề cao.

Trong sức ép phải tạo ra lượng rating (tỉ suất khán giả xem đài) lớn, để dễ thu hút tài trợ, quảng cáo, trẻ em đã trở thành những "miếng mồi béo bở" để nhà sản xuất khai thác, trục lợi. Sự khai thác này ở một vài chương trình đến mức đáng báo động.

Thậm chí trong một chương trình tìm kiếm tài năng ca hát cho trẻ em, phụ huynh đã phải lên tiếng tố cáo ban tổ chức cuộc thi vì con họ đã bị lợi dụng các câu chuyện riêng tư quá nhiều. Nhà sản xuất thậm chí đã cắt xén quá trình tập luyện, trò chuyện của thí sinh, chỉ giữ lại các yếu tố câu view để phát sóng khiến cho hình ảnh của em nhỏ trở nên lố bịch.

Kiểm soát chặt chẽ nội dung các chương trình gameshow cho trẻ em là việc làm cần thiết.

Các cuộc thi trên truyền hình hiện nay dành cho trẻ em đều có một lịch trình tập luyện hết sức dày đặc, khốc liệt. Nói không quá, trẻ em đã bị cuốn vào guồng quay của người lớn, phải sống trong áp lực, cường độ tập luyện dày đặc, phải học cách đi đứng, ứng xử, nói năng, thậm chí mặc đồ khêu gợi như người lớn, nhằm mục đích càng tăng tính hấp dẫn cho chương trình càng tốt.

Các bé khi đã tham gia vào một cuộc chơi nào đó là vô tình trở thành cỗ máy kiếm tiền cho nhà sản xuất. Những gì có lợi về mặt thương mại được khai thác, còn các yếu tố liên quan đến tính giáo dục lại không được đề cao.

Còn nhớ, một khán giả là phụ huynh học sinh đã phải gửi thư đến một diễn đàn. Phụ huynh này bày tỏ bức xúc cho rằng, việc phát sóng các chương trình truyền hình thực tế cho trẻ em mà kéo dài đến tận 22h, thậm chí là 23h như hiện nay là phản khoa học, gây nguy hại đến trẻ em.

Các công trình nghiên cứu khoa học, các bác sỹ khuyến cáo, đối với trẻ em nên đi ngủ trước 21h để đảm bảo ngủ đủ giấc. Vậy mà các chương trình truyền hình thực tế cho trẻ em của chúng ta hiện nay rất hiếm chương trình nào phát sóng xong trước 22h.

Điều này khiến cho trẻ em bị ảnh hưởng rất lớn bởi hàng ngày các em còn phải thức xem và sẽ đi ngủ muộn, không tốt cho việc đảm bảo sức khỏe và học tập ngày hôm sau của trẻ nhỏ. Mặt khác các chương trình truyền hình thực tế hiện nay phần lớn khuyến khích trẻ em hát, múa, khiêu vũ.

Cái này là giải trí, cũng cần thiết nhưng quá nhiều dẫn đến bội thực và đặc biệt là khai thác hình thể các em theo chiều hướng tiêu cực. Ở một số chương trình ca nhạc, thời trang, các em được diện những trang phục nhiều lúc không hợp tuổi, tạo dáng, trình diễn theo phong cách người lớn, hát nhạc người lớn dễ dẫn đến khuynh hướng lớn nhanh hơn, các hệ thống giá trị cũ bị xóa bỏ, thay vào đó là hệ thống giá trị khác lạ...

Yếu tố lợi nhuận đang chi phối tối đa các nhà sản xuất. Thêm vào đó, một số đài truyền hình quản lý, kiểm duyệt không chặt chẽ về mặt nội dung các số phát sóng chương trình truyền hình thực tế có trẻ em tham gia, nên nhà sản xuất được tha hồ, mặc sức muốn làm gì thì làm.

Trong bối cảnh đó, các nhân vật trung tâm là trẻ em, một khi đã trở thành thí sinh của một chương trình nào đó, thì sẽ bị đẩy ra phía ánh sáng, trở thành cỗ máy kiếm tiền cho nhà sản xuất.

Người ta không khỏi quan ngại về việc, ngoài giờ phát sóng chưa hợp lý (khung giờ có thể tốt cho quảng cáo nhưng không phù hợp với sinh hoạt của khán giả nhí) thì việc quảng cáo sản phẩm trên các chương trình truyền hình dành cho trẻ em cũng còn nhiều bất cập cần các cơ quan quản lý văn hóa vào cuộc.

Chúng ta không còn lạ lẫm gì với việc, một chương trình dành cho trẻ em, nhắm vào đối tượng khán giả trẻ em mà sau một số phút lại đưa các shot quảng cáo về thuốc tránh thai, băng vệ sinh, thuốc chữa mãn dục nam, bao cao su hay hầm bà làng các sản phẩm khác mà con trẻ chưa đủ lớn để biết vào, rất phản cảm.

Ở nước ngoài, luật quy định rất rõ vào giờ nào thì được phát sóng các chương trình dành cho người lớn, giờ nào phát sóng chương trình dành cho trẻ em. Trong các chương trình dành cho trẻ em, chỉ được phép quảng cáo những sản phẩm - dịch vụ gì và quảng cáo trong thời lượng bao lâu. Còn ở ta, việc phát sóng chương trình người lớn và trẻ em lẫn lộn, không có một cách sắp xếp khoa học và trật tự nào cả.

Cha mẹ đừng tiếp tay

Trong sự nở rộ của các chương trình game show dành cho trẻ em hiện nay không thể không đề cập đến yếu tố cha mẹ. Chính là sự nôn nóng, mong muốn con mình nổi tiếng sớm, kiếm tiền sớm, đã đẩy một số bậc phụ huynh hối hả chạy theo guồng quay của các chương trình truyền hình thực tế này.

Một số gia đình cho con theo học ở các trung tâm nghệ thuật, muốn biến con thành ngôi sao càng nhanh càng tốt nên đã không ngại dốc tiền của, công sức để đầu tư cho con đi thi các cuộc thi truyền hình để "săn" giải thưởng, "săn" danh tiếng.

Có thí sinh vừa bị loại ở cuộc thi này, đã lại xuất hiện ở cuộc thi kia, nhờ sự hậu thuẫn, động viên của cha mẹ. Các em liên tục sống trong áp lực thi cử, cường độ tập luyện vất vả, nhọc nhằn, không còn thời gian để chơi. Các chuyên gia khuyến cáo, nếu trẻ em phải sống trong áp lực thường xuyên của các kỳ thi thắng thua sẽ dẫn dến một số sang chấn tâm lý.

Đi thi, nếu bị loại ngay vòng sơ khảo, trẻ cũng có thể bị sốc vì nghĩ mình không có khả năng. Nhưng nếu càng vào vòng trong không chiến thắng thì mức độ ảnh hưởng  tâm lý cũng nặng nề không kém.

Trong số 100 trẻ em tranh tài, chỉ có 1 trẻ đăng quang, còn lại 99 trẻ sẽ gặp khó khăn tâm lý vì thất bại, cảm giác kém cỏi hơn bạn bè khiến trẻ bị ức chế, cần đến chuyên gia trị liệu, tư vấn. Ngoài ra, các trẻ chiến thắng lại gặp vấn đề ở khía cạnh khác.

Chúng được tung hô, ca ngợi, sớm nổi tiếng nên nhiều khả năng bị danh vọng điều khiển. Việc học, bổ sung kiến thức bị chúng xóa bỏ, thay vào đó là ham thích sự nổi tiếng, được mọi người khen ngợi, tung hô. Chúng ta đã nhìn thấy không ít ví dụ trong đời sống, là có em nổi tiếng hát hay, kiếm bộn tiền từ khi mới 4-5 tuổi, nhưng càng lớn thì danh tiếng càng mất đi, và cuộc sống sau này trở nên khó khăn.

Cần đề cao hơn nữa tính giáo dục trong các game show dành cho trẻ em.

Nguyên do vì các em không có đủ sự vô danh cần thiết trong tuổi thơ, không có thời gian để học tập kiến thức yên ổn trong trường học, không được học các kỹ năng để lớn lên có thể đương đầu với mọi thử thách, cam go.

Nhạc sĩ Trần Tiến từng chia sẻ, ông rất sợ các cuộc thi biến trẻ con thành người hùng, người tài từ khi còn rất sớm. Nếu các em bị đẩy ra kiếm tiền từ nhỏ, thì cái giá các em phải đánh đổi sẽ rất đắt, là mất đi tuổi thơ.

Bởi vậy, các bậc làm cha mẹ cần phải tỉnh táo khi quyết định cho con tham gia vào bất cứ cuộc thi nào. Lẽ dĩ nhiên, những cuộc thi lành mạnh, có tiêu chí rõ ràng và tuân thủ các nguyên tắc tôn trọng trẻ nhỏ thì rất tốt, là giúp các con tự tin hơn khi xuất hiện trước đông khán giả, được các chuyên gia huấn luyện cho những kiến thức bổ ích để theo đuổi niềm đam mê của mình.

Một khi đã cho con tham dự vào các cuộc thi, hơn ai hết, cha mẹ phải là những người tìm hiểu kỹ càng về cuộc thi đó. Phải bám sát các hoạt động của con, và đưa ra những khuyến cáo, những phản ứng hợp lý khi nhà sản xuất có dấu hiệu khai thác trẻ nhỏ quá mức cho phép.

Cha mẹ phải bảo vệ con cái mình. Giúp con nổi tiếng từ lúc nhỏ cũng tốt, nhưng giữ cho con một tuổi thơ bình yên đúng nghĩa, hạnh phúc đúng nghĩa, không phải sống trong căng thẳng, áp lực, còn tốt hơn nhiều.